Dönem : 22 Yasama Yılı : 1
T.B.M.M. (S. Sayısı : 5)
2709 Sayılı Türkiye
Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 13.12.2002
Tarihli ve 4774 Sayılı Kanun ve Anayasanın 89 uncu Maddesi Gereğince
Cumhurbaşkanınca Bir Daha Görüşülmek Üzere Geri Gönderme Tezkeresi ve Anayasa
Komisyonu Raporu (1/318)
T.C.
Cumhurbaşkanlığı 19.12.2002
Sayı : B.01.0.KKB.01-18/A-4-2002-854
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA
İLGİ : 13.12.2002 günlü, A.01.0.GNS.0.10.00.02-97/921 sayılı yazınız.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca 13.12.2002 gününde kabul
edilen, 4774 sayılı “2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı
Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun” incelenmiştir :
4774 sayılı Yasanın;
– 1. maddesiyle, Anayasanın milletvekilliği seçilme yeterliliğini
düzenleyen 76. maddesinin milletvekili seçilmeye engel durumlara yer verilen
ikinci fıkrasındaki “ideolojik veya anarşik eylemlere” ibaresi “terör
eylemlerine” biçiminde değiştirilmiş,
– 2 . maddesiyle, Anayasanın Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin
geriye bırakılması ve ara seçimleri düzenleyen 78. maddesine eklenen beşinci
fıkrada, bir ilin ya da seçim çevresinin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde
üyesinin kalmaması durumunda ara seçim yapılacağı, ara seçimin boşalmayı
izleyen doksan günden sonraki ilk pazar günü gerçekleştirileceği ve bu fıkra
gereği yapılacak seçimlerde Anayasanın 127. maddesinin üçüncü fıkrasının
uygulanmayacağı belirtilmiş,
– Geçici 1. maddesinde de, Anayasanın 67. maddesinin son fıkrasının,
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 22. dönemi içinde yapılacak ilk ara seçimde
uygulanmayacağı kurala bağlanmıştır.
Yukarıda belirtilen her üç düzenleme birlikte ele alındığında, yapılmak
istenilen Anayasa Değişikliğinin öznel, somut ve kişisel amaçla
gerçekleştirildiği ortaya çıkmaktadır.
1 – Gerçekten, bir yandan Anayasanın 76. maddesinin ikinci fıkrası
değiştirilerek, “ideolojik ve anarşik eylemleri” tahrik ve teşvik suçundan
hüküm giymiş olanın milletvekili seçilebilmesine olanak sağlanırken; diğer
yandan, bir il ya da seçim çevresinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin
kalmaması durumunda ara seçim yapılması öngörülerek, oluşturulacak koşullarla,
76. madde değişikliği ile engeli kalkan kimilerine, normal süreyi beklemeden
milletvekili seçilme yolu açılmaktadır.
Anayasanın 78. maddesinin üçüncü fıkrasında, ara seçimlerin her seçim
döneminde bir kez yapılacağı, kural olarak genel seçimlerin üzerinden otuz ay
geçmedikçe ara seçime gidilemeyeceği, dördüncü fıkrasında da genel seçimlere
bir yıl kala ara seçim yapılamayacağı kurala bağlanmıştır.
Bu kuralların amacı, ülkenin sürekli seçim ortamında bulundurulmasının
getireceği olumsuzlukların ve genel seçimlere bir yıldan az süre kalmışken ara
seçim yapılarak seçmen eğiliminin etkilenmesinin ve yönlendirilmesinin
önlenmesidir.
Oysa, incelenen Yasa ile getirilen düzenleme, bir il ya da seçim çevresinin
tüm milletvekillerine sahip siyasal partiye ya da aynı amaca ulaşmak için
anlaşan siyasal partilere, o il ya da seçim çevresindeki üyeliklerinin
boşaltılmasını sağlayarak ara seçime başvurma ve genel seçim öncesi seçmen
eğilimini etkileme olanağı sağlamaktadır.
Bu sakıncalarına karşın söz konusu düzenlemelerin getirilmiş olması da
yasanın özel amacını göstermektedir.
2 – İncelenen Yasa ile anayasal kurallarda gerçekleştirilen bu
değişikliklerin, yasal düzenlemeye dönüştürülmeden uygulamaya konulamayacağı
açıktır. Anayasanın 67. maddesine 03.10.2001 günlü, 4709 sayılı Yasayla eklenen
son fıkrada ise, seçim yasalarında gerçekleştirilen değişikliklerin, yürürlüğe
girdiği günden başlayarak bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmayacağı
kurala bağlanmıştır.
İncelenen 4774 sayılı Yasanın geçici 1. maddesi düzenlenerek 67. maddede
öngörülen sınırlamanın Türkiye Büyük Millet Meclisinin 22. dönemi içinde
yapılacak ilk ara seçimlerde uygulanmaması sağlanmıştır.
Bu geçici madde de, Anayasa değişikliğinin kişiye özel niteliğini açıkça
ortaya koymaktadır. Çünkü, bu geçici madde ile Anayasanın genel norm olma
özelliği ortadan kaldırılmaktadır.
3 – Yüksek Seçim Kurulunun 02.11.2002 günlü, 978 sayılı kararı ile Siirt
İli seçim çevresinde yapılan genel seçim ve milletvekili tutanakları iptal
edilerek, bu İlde seçimin yeniden yapılmasına karar verilmesi üzerine,
Anayasada yapılacak genel değişiklikten ayırıp, yalnızca bu maddelerdeki
düzenlemelerin, özellikle 76. madde değişikliği ile geçici 1. madde
düzenlemesinin ivedi biçimde yürürlüğe konulmak istenilmesi de Yasanın öznel ve
kişiye özgü yapısını gözler önüne sermektedir.
4 – Ayrıca belirtmek gerekir ki, daha sonra yapılacak seçimlerde bu
düzenlemelerden kapsama giren herkesin yararlanacak olması da, 4774 sayılı
Yasanın kişiye özgü çıkarılış amacına ve niteliğine etkili değildir.
Anayasanın
2. maddesinde, Türkiye Cumhuriyetinin, başlangıçta belirtilen temel ilkelere
dayanan demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olduğu belirtilmiştir.
Hukuk
devleti, bütün etkinliklerinde hukuka ve Anayasaya uyan devlettir. Anayasanın
egemenliği ve bağlayıcılığı yanında yasa koyucunun uymak zorunda bulunduğu
ilkeler ve evrensel hukuk kuralları vardır.
Evrensel
hukuk ilkelerine göre, yasaların genel ve nesnel olması ve kişiye özgü olmaması
gerekmektedir. Yasaların bu ögelere uygun çıkarılması hukuk devleti olabilmenin
koşullarındandır. Ayrıca, yasaların kamu yararı amacıyla çıkarılması hukukun
bilinen ilkesi gereğidir. Yasalarda bulunması gereken bu özellikler, yasaların
özel, güncel ve geçici bir durumu gözetmeyen, belli bir kişiyi hedef almayan
kuralları içermesini zorunlu kılmaktadır.
Yasalarda
bulunması gereken bu özelliklerin, üst norm olan anayasalarda ya da anayasada
değişiklik yapan yasalarda öncelikle aranacağı kuşkusuzdur.
İncelenen
4774 sayılı Yasa, yukarıda dört bölümde sayılan gerekçelerle, öznel ve kişiye
özgü niteliği nedeniyle hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmamaktadır.
Yayımlanması
yukarıda açıklanan gerekçelerle uygun bulunmayan 4774 sayılı “2709 Sayılı
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında
Kanun”, Türkiye Büyük Millet Meclisince bir kez daha görüşülmesi için,
Anayasanın 4709 sayılı Yasa ile değişik 89., 104. ve 175. maddeleri uyarınca
ekte geri gönderilmiştir.
Ahmet Necdet Sezer
Cumhurbaşkanı
Anayasa Komisyonu Raporu
Türkiye
Büyük Millet Meclisi
Anayasa Komisyonu 23.12.2002
Esas No. :1/318
Karar No. :6
TÜRKİYE
BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA
Başkanlığınızca
20.12.2002 tarihinde Komisyonumuza havale edilen “2709 sayılı Türkiye
Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 13.12.2002
tarih ve 4774 sayılı Kanun ve Anayasanın 89 uncu Maddesi Gereğince
Cumhurbaşkanınca Bir Daha Görüşülmek Üzere Geri Gönderme Tezkeresi”(1/318)
Komisyonumuzun 23.12.2002 tarihli toplantısında görüşülmüştür. Toplantıya Devlet
Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Sayın Ertuğrul Yalçınbayır ve diğer yetkililer
katılmışlardır.
Toplantıda
öncelikle Cumhurbaşkanımızın geri gönderme gerekçeleri okunmuştur. Sayın
Cumhurbaşkanı yapılmak istenilen Anayasa değişikliğinin öznel, somut ve kişisel
amaçla gerçekleştirildiğini belirtmektedir. Devlet Bakanı ve Başbakan
Yardımcısı Sayın Ertuğrul Yalçınbayır Cumhurbaşkanının Anayasadan kaynaklanan
geri gönderme yetkisini kullandığını Anayasa Komisyonu ve Türkiye Büyük Millet
Meclisi Genel Kurulunun bunun gereğini yerine getireceğini ifade etmiştir.
Sayın Ertuğrul Yalçınbayır katılımcı bir anlayışla sorunun çözülmesi
gerektiğini, öncelikle Anayasanın 175 inci maddesinin yeniden düzenlenmesinin
önemli olduğunu, somut olayda demokrasiye derinlik kazandırıldığını ve
referandum konusu dahi olamayacak bir olay olduğunu belirtmiştir.
Cumhurbaşkanının geri gönderme tezkeresi ve 4774 sayılı Kanunun tümü üzerindeki
görüşmelerde, getirilen düzenlemelerin kişisel ve öznel olmadığı üyelerimizce
belirtilmiştir. Bir düzenlemenin kişisel olarak nitelenebilmesi için o kişiden
başka bir kişiye uygulanamaması, bir kere uygulanmakla tükenmesi gereğine
dikkat çekilmiştir. Anayasanın 76, 78 ve 67 nci maddelerinde getirilen
düzenlemeler genellik ve süreklilik arz etmekte; şu anda bile binlerce kişiye
uygulanabilme kabiliyetini taşımaktadır. Ayrıca Avrupa Birliği bağlamında
düşünce ve ifade özgürlüğünün daha ileri seviyede tanınması böyle bir
düzenlemeyi gerekli kılmaktadır. Kanunun bir Alt Komisyonda incelenmesi yönünde
verilen önerge Komisyonumuzca kabul edilmemiştir. Kanunun tümü üzerinde
Cumhurbaşkanının geri gönderme gerekçeleri doğrultusunda yapılan incelemelerden
sonra maddelerine geçilmiş ve maddeleri ayrı ayrı görüşülerek oya sunulmuş,
Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.
Raporumuz
Genel Kurulun onayına sunulmak üzere Yüksek Başkanlığa saygı ile arz olunur.
|
|
Başkan |
Başkanvekili |
Sözcü |
|
|
Burhan Kuzu |
Atilla Koç |
Mehmet Ali Bulut |
|
|
İstanbul |
Aydın |
Kahramanmaraş |
|
|
Kâtip |
Üye |
Üye |
|
|
Ayhan Sefer Üstün |
Uğur Aksöz |
Abdullah Torun |
|
|
Sakarya |
Adana |
Adana |
|
|
|
(Muhalefet şerhim ektedir) |
|
|
|
Üye |
Üye |
Üye |
|
|
Hüsrev Kutlu |
İbrahim Hakkı Aşkar |
Halil Ünlütepe |
|
|
Adıyaman |
Afyon |
Afyon |
|
|
|
|
(Muhalefet şerhim eklidir) |
|
|
Üye |
Üye |
Üye |
|
|
Haluk İpek |
Atilla Emek |
Tuncay Ercenk |
|
|
Ankara |
Antalya |
Antalya |
|
|
|
(Muhalefet şerhim eklidir) |
(Muhalefet şerhim eklidir) |
|
|
Üye |
Üye |
Üye |
|
|
Mehmet Salih Erdoğan |
Metin Kaşıkoğlu |
Mustafa Nuri Akbulut |
|
|
Denizli |
Düzce |
Erzurum |
|
|
Üye |
Üye |
Üye |
|
|
Nimet Çubukçu |
Yılmaz Kaya |
Musa Sıvacıoğlu |
|
|
İstanbul |
İzmir |
Kastamonu |
|
|
|
(Muhalefet şerhim ektedir) |
|
|
|
Üye |
Üye |
Üye |
|
|
Atilla Kart |
Süleyman Sarıbaş |
Mehmet Kurt |
|
|
Konya |
Malatya |
Samsun |
|
|
(Muhalefet şerhim ektedir) |
(Muhalefet şerhim ektedir) |
|
|
|
Üye |
Üye |
|
|
|
İlyas Sezai Önder |
Ahmet Çağlayan |
|
|
|
Samsun |
Uşak |
|
|
|
(Muhalefet şerhim ektedir) |
|
|
MUHALEFET ŞERHİ
Getirilen anayasa
değişikliklerine aynen katılıyoruz. Ancak, demokratikleşmemizin daha da
kapsamlı olması gerektiği ve değişiklik önergelerimiz de nazara alınarak
anayasal değişikliklerin yapılması gerektiği düşüncesindeyiz. Muhalefet
şerhimiz, bu gerekçeyle sınırlıdır.
|
|
Atilla Kart |
Yılmaz Kaya |
Uğur Aksöz |
|
|
Konya |
İzmir |
Adana |
|
|
Tuncay Ercenk |
Atilla Emek |
İlyas Sezai Önder |
|
|
Antalya |
Antalya |
Samsun |
|
|
|
Halil Ünlütepe |
|
|
|
|
Afyon |
|
ANAYASANIN 89 UNCU MADDESİ GERE-ĞİNCE CUMHURBAŞKANINCA BİR DAHA GÖRÜŞÜLMEK
ÜZERE
GERİ GÖNDERİLEN KANUN
2709 SAYILI TÜRKİYE
CUMHURİYETİ ANAYASASININ BAZI MADDELERİNİN
DEĞİŞTİRİLMESİ HAKKINDA
KANUN
Kanun No. 4774 Kabul Tarihi : 13.12.2002
MADDE 1. – 7.11.1982 tarihli ve 2709
sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 76 ncı maddesinin ikinci fıkrasındaki
“ideolojik veya anarşik eylemlere” ibaresi “terör eylemlerine” şeklinde
değiştirilmiştir.
MADDE 2. – Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 78 inci maddesine dördüncü
fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki beşinci fıkra eklenmiştir.
Yukarıda yazılı hallerden ayrı olarak, bir ilin veya seçim çevresinin,
Türkiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip
eden doksan günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır. Bu fıkra gereği
yapılacak seçimlerde Anayasanın 127 nci maddesinin üçüncü fıkrası hükmü uygulanmaz.
GEÇİCİ MADDE 1. – Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 67 nci maddesinin son
fıkrası, Türkiye Büyük Millet Meclisinin 22 nci dönemi içinde yapılacak ilk ara
seçimde uygulanmaz.
MADDE 3. – Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer ve halk oylamasına sunulması
halinde tümüyle oylanır.
ANAYASA KOMİSYONUNUN
KABUL
ETTİĞİ METİN
2709 SAYILI TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASININ BAZI MADDELERİNİN
DEĞİŞTİRİLMESİ HAKKINDA KANUN
MADDE 1. – Kanunun 1 inci
maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.
MADDE 2. – Kanunun 2 nci
maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.
GEÇİCİ MADDE 1. – Kanunun
geçici 1 inci maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.
MADDE 3. – Kanunun 3 üncü
maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.