İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU - HÜKÜMLÜ VE TUTUKLU HAKLARINI İNCELEME ALT KOMİSYONU
Genel Bilgi

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu kurulduğu tarihten bu yana her yasama döneminde ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde incelemeler gerçekleştirmiş, tespit ve önerilerini rapor hâline getirerek kamuoyunun istifadesine sunmuştur. Komisyon, hükümlü ve tutukluların özgürlüklerinin kısıtlandığı ve doğası gereği hak ihlaline neden olabilecek olan ceza infaz kurumlarındaki denetimini kurulduğu tarihten itibaren alt komisyonlar eliyle yerine getirmektedir.

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonun, Komisyon Kanunun 4’üncü maddesinin (e) bendi uyarınca “İnsan haklarının ihlale uğradığına dair iddialar ile ilgili başvuruları incelemek veya gerekli gördüğü hallerde ilgili mercilere iletmek” görevi bulunmaktadır. Komisyona hak ihlali iddiasıyla yapılan başvuruların yüzde yetmişinden fazlasının ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklular tarafından yapıldığı göz önünde bulundurulduğunda, hükümlü ve tutuklu haklarına dair alt komisyonların neden her yasama döneminde kurulduğu sorusu cevabını bulmaktadır.

Hükümlü ve Tutuklu Haklarını İnceleme Komisyonu, Komisyona hükümlü ve tutuklular tarafından yapılan başvuruların yoğunluğu ve ceza infaz kurumlarının tipine göre ülke sathında inceleyeceği kurumları seçmekte ve seçilen kurumlarda heyet halinde inceleme yapmaktadır.

Ceza infaz kurumlarında yapılan incelemelerde rastgele seçilen koğuşlarda barındırılanların şikâyet ve talepleri, ceza infaz kurumundan herhangi bir yetkili ve görevli nezareti olmaksızın dinlenmektedir.

Alt Komisyon incelemelerinde yıllar içerisinde standartlaşmış bir prosedür izlemektedir. Buna göre, hükümlü ve tutukluların kuruma ilk girişlerinde gördükleri muamele; bulundukları kurumda fiziksel yahut sözel şiddete uğrayıp uğramadıklarının sorgulanması; kendilerine mevzuatta tanınan görüş haklarının tam olarak kullandırılıp kullandırılmadığı; sosyalleşme, mektuplaşma, spor, eğitim, süreli ve süresiz yayınlara ulaşma vb. alanlardaki haklarının tam olarak kullandırılıp kullandırılmadığı; sağlık hizmetine ulaşımın kolaylığı ve bu hizmetin niteliği; kalınan odaların fiziksel durumu, yemeklerin niteliği ve niceliği, ısınma, sıcak ve soğuk suya ulaşım, kantinde satılan ürünlerin kalitesi ve fiyatları vb. konular; kadın, çocuk, hasta ve engellilerin durumları ve özel ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanmadığı hususları bütün ceza infaz kurumu denetimlerinde sorgulanmaktadır. Bunların dışında hükümlü ve tutukluların sorunlarını ve beklentilerini iletmeleri için yeterli süre tanınmakta, incelemenin amacına ulaşabilmesi için azami çaba gösterilmektedir.

İncelenen ceza infaz kurumlarına dair raporlamalar yasama uzmanları tarafından yapılmaktadır. Raporlamalarda incelenen kurumun fiziksel özellikleri anlatılmakta, isim ve koğuş adı verilmeksizin hükümlü ve tutukluların beyan, şikayet ve beklentilerine değinilmekte, son olarak ise kuruma dair değerlendirme yapılmakta, giderilmesi gereken eksikliklere dair önerilerde bulunulmaktadır. Bahsi geçen raporlar ilk olarak Hükümlü ve Tutuklu Haklarını İnceleme Alt Komisyonunda görüşülmekte, Alt Komisyonda kabul edilen raporlar İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunda görüşülüp kabul edilmelerinin akabinde Komisyon Raporu mahiyeti kazanmaktadır. Gerek Alt Komisyonda ve gerekse İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunda yapılan bu görüşmelere Adalet Bakanlığı yetkilileri çağırılmakta, milletvekillerinin incelenen kurumlar hakkındaki görüş, öneri ve sorularını Bakanlık yetkililerine iletmeleri sağlanmaktadır.

Hükümlü ve tutuklu haklarına dair alt komisyonlar çeşitli yasama dönemlerinde yurt dışında bulunan ceza infaz kurumlarında da incelemelerde bulunmuştur. Bu incelemelerde ülkemizin ceza infaz sisteminin geldiği aşamanın diğer ülkelerle kıyaslanması sağlanarak, sistemin iyileştirilmesi için diğer ülke ceza infaz kurumlarına dair raporlamalar yapılmıştır.

27’nci yasama döneminde de İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu’nun dördüncü maddesinin (f) bendindeki “Gerektiğinde dış ülkelerdeki insan hakları ihlallerini incelemek ve bu ihlalleri o ülke parlamenterlerinin dikkatlerine doğrudan ya da mevcut parlamenter forumlar aracılığıyla sunmak” hükmüne ve altıncı maddesinin ikinci fıkrasındaki “Komisyon, incelemelerini alt komisyonlar kurmak suretiyle de yapabilir.” hükmüne istinaden “Hükümlü ve Tutuklu Haklarını İnceleme Alt Komisyonu” kurulmasına karar verilmiştir. Alt Komisyon, 27’nci yasama dönemi, 4’üncü yasama yılında İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun 17 Ekim 2018 tarihli toplantısında kurulmuştur.

Alt Komisyon, 28’nci yasama dönemi, 3’üncü yasama yılında İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun 25 Haziran 2025 tarihli toplantısında yeniden kurulmuştur.

 

Komisyon Üyeleri
ÜYE SEÇİM BÖLGESİ ÜNVANI
Mustafa ALKAYIŞ Adıyaman Başkan
Adem YILDIRIM İstanbul Üye
Mustafa YAVUZ Bursa Üye
Ahmet Gökhan SARIÇAM Kırklareli Üye
Kadri Enis BERBEROĞLU İstanbul Üye
Sibel SUİÇMEZ Trabzon Üye
Nevroz UYSAL ASLAN Şırnak Üye
Naci ŞANLITÜRK Ordu Üye
İrfan KARATUTLU Kahramanmaraş Üye
Komisyon Raporları