ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ TEKLİFİ, ANAYASA KOMİSYONUNDA KABUL EDİLDİ

Anayasa değişikliği teklifi, TBMM Anayasa Komisyonunda kabul edildi.

Teklif Komisyonda kabul edilen haliyle şöyle:

MADDE (1): Anayasanın ''Kanun Önünde Eşitlik'' başlıklı 10. maddesinde
değişiklik yapılıyor.

Maddenin, ''Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu
eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür'' şeklindeki 2. fıkrasına, ''Bu
maksatla alınacak tedbirler, eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz.
Çocuklar, yaşlılar ve özürlüler ile harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri
ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz''
ibaresi ekleniyor.

MADDE (2): Anayasa'nın, ''Özel Hayatın Gizliliği'' başlıklı 20.
maddesinde değişiklik öngörülüyor.

Maddeye, ''Herkes kendisi ile ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme
hakkına sahiptir. Bu hak, kişinin kendisi ile ilgili kişisel veriler hakkında
bilgilendirme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep
etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar.
Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızası ile
işlenebilir'' hükmü ekleniyor.

MADDE (3): Anayasa'nın ''Seyahat Hürriyeti'' başlıklı 23. maddesinde
değişiklik yapılıyor.

Buna göre, ''vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç
soruşturması veya kovuşturması sebebiyle ve hakim kararına bağlı olarak
sınırlandırabilecek.''

MADDE (4): Anayasa'nın ''Ailenin Korunması'' başlıklı 41. maddesinde
değişiklik yapılıyor.

Maddenin başlığı, ''Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları'' şeklinde
değiştiriliyor, maddeye, çocukların korunması konusunda hüküm ekleniyor.

Maddeye eklenen hüküm şöyle:

''Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça
aykırı olmadıkça ana ve babası ile kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme
hakkına sahiptir. Devlet, her türlü istismara karşı, çocukları koruyucu
tedbirleri alır.''

MADDE (5): Anayasa'nın ''Sendika Kurma Hakkı'' başlıklı 51. maddesinin
son fıkrası yürürlükten kaldırılıyor. Böylece, bir kişinin aynı zamanda ve aynı
iş kolunda birden fazla sendikaya üye olmasının yolu açılıyor.

MADDE (6): Anayasa'nın 53. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre,
memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanınıyor. Toplu
sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde, taraflar Kamu
Görevlileri Kuruluna başvurabilecek. Kurul kararları kesin ve toplu sözleşme
hükmünde olacak. Toplu sözleşmenin emeklilere yansıtılmasının yolu da açılıyor.

MADDE (7): Anayasa'nın ''Grev Hakkı ve Lokavt' başlıklı 54. maddesinde
değişiklik yapılıyor. Grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın
kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu grev uygulanan iş yerinde sebep oldukları
maddi zarardan sendika sorumlu tutulamayacak. Siyasi amaçlı grev ve lokavt,
dayanışma grevi ve lokavtı, genel grev ve lokavt, iş yeri işgali, iş yavaşlatma,
verim düşürme ve diğer direnişlere ilişkin yasaklar kaldırılıyor.

MADDE (8): Anayasa'nın, ''Siyasi Partilerin Uyacakları Esaslar'' başlıklı
69. maddesi değiştiriliyor. Buna göre, siyasi partilerin mali denetimi Sayıştay
tarafından yapılacak.

Siyasi partiler hakkında kapatma davası, Yargıtay Cumhuriyet
Başsavcısı'nın talebi üzerine, TBMM'de grubu bulunan her siyasi partinin 5'er üye
ile temsil edildiği komisyonun üye tam sayısının üçte 2 çoğunluğu ve gizli oyla
vereceği izin üzerine açılacak dava sonucunda Anayasa Mahkemesince kesin olarak
karara bağlanacak. Komisyona TBMM Başkanı Başkanlık edecek ancak, oy
kullanamayacak. Komisyonun kararları, yargı denetimi dışında olacak. İzin
talebinin Meclis'e ulaşmasından itibaren 30 gün içinde komisyon oluşturulacak ve
komisyon kararını izin talebinin Meclise ulaşmasından itibaren en geç 60 gün
içinde verecek. Meclisteki siyasi parti gruplarınca izin talebiyle ilgili görüşme
yapılamayacak, karar alınamayacak.

Anayasa Mahkemesi, bu kapsamda, kapatma yerine dava konusu fiillerin
ağırlığına göre ilgili partinin devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun
bırakılmasına karar verebilecek. Devlet yardımından yoksun bırakılma, bağlı
olduğu kapatma davasının ve kararının usulüne tabi olacak ve tek başına dava
konusu yapılamayacak.

Anayasa Mahkemesinde görülen parti kapatma davasında TBMM
çalışmalarındaki oy ve sözler, ileri sürülen düşünceler ile idarenin eylem ve
işlemleri partinin odak olup olmadığının tespitinde gözetilemeyecek.

Partinin kapatılması durumunda kapatmaya beyan ve faaliyetleriyle neden
olan üyeler için daha önce 5 yıl olan siyasi yasak süresi 3 yıla indirilecek.

Siyasi partiler ile ilgili ''temelli kapatma'' değil, ''kapatma'' kararı
verilecek. Kapatmanın önündeki ''temelli'' sözcükleri kaldırılacak.

Temelli kapatılan bir partinin başka adla kurulamayacağına dair hüküm de
Anayasa'dan çıkarılacak.

Madde (9): Anayasa'nın ''Dilekçe Hakkı'' başlıklı 74. maddesinde
değişiklik yapılıyor.

''Kamu denetçiliği'' (ombudsman) kurumu oluşturuluyor.

Kurum, TBMM Başkanlığına bağlı olarak kurulacak ve idarenin işleyişi ile
ilgili şikayetleri inceleyecek. Kamu başdenetçisi, TBMM tarafından gizli oyla ve
4 yıl için seçilecek.

MADDE (10): Anayasa'nın ''Milletvekilliğinin Düşmesi'' başlıklı 84.
maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırılıyor.

Buna göre, milletvekilliğinin düşürülmesi uygulaması kaldırılıyor.

MADDE (11): Anayasa'nın, TBMM'nin Başkanlık Divanının oluşumunu
düzenleyen 94. maddesinde değişiklik yapılıyor. Seçim süresinin 5 yıldan 4 yıla
indirilmesi nedeniyle Başkanlık Divanının 2. dönem görev süresi konusunda
düzenleme yapılıyor. Buna göre, Başkanlık Divanı 2. devre dönemin sonuna kadar
görev yapacak.

MADDE (12): Anayasanın, ''Yargı Yolu'' başlıklı 125. maddesinde
değişiklik yapılıyor.

Buna göre, Yüksek Askeri Şuranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk
nedeniyle emekliye ayırma hariç, her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı
yolu açılıyor.

Yargı yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile
sınırlı olacak, hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamayacak.

MADDE (13): Anayasa'nın devlette memur çalıştırılmasına ilişkin hükümler
içeren 128. maddesine memurlara tanınacak olan ''Toplu sözleşme hakkı''
yansıtılıyor.

MADDE (14): Memurların disiplin kovuşturması konusunda hükümler getiren
129. maddesinde değişiklik yapılarak, uyarma ve kınama cezaları da yargı
denetimine açılıyor.

MADDE (15): Anayasa'nın ''Hakimler ve Savcıların Denetimi'' başlıklı 144.
maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, adalet hizmetleri ile savcıların
idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri ile
hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma
işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılacak.

MADDE (16): Anayasanın ''Askeri Yargı'' başlıklı 145. maddesinde
değişiklik yapılıyor.

Askeri yargının görev alanı yeniden belirleniyor.

Buna göre, askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri
tarafından yürütülecek. Askeri mahkemeler, asker kişiler tarafından işlenen
askeri suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve
görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli
olacak.

Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara
ait davalar her durumda adliye mahkemelerinde görülecek.

Siviller, savaş hali dışında askeri mahkemelerde yargılanamayacak.

MADDE (17): Anayasa Mahkemesinin kuruluşunu düzenleyen 146. maddede de
değişiklik öngörülüyor.

Buna göre, halen 11 asıl 4 yedek üyeli olan Anayasa Mahkemesi, 17 asıl
üyeden oluşacak. TBMM, 2 üyeyi, Sayıştay Genel Kurulunun gösterdiği 3'er aday
arasından; 1 üyeyi baro başkanlarının avukatlar arasından göstereceği 3 aday
arasından gizli oylamayla seçecek.

Cumhurbaşkanı; 3 üyeyi Yargıtay, 2 üyeyi Danıştay, 1 üyeyi Askeri
Yargıtay, 1 üyeyi Askeri Yüksek İdare Mahkemesince gösterilecek 3'er aday
içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzre 3 üyeyi ise YÖK'ün kendi üyesi olmayan
yüksek öğretim kurumları öğretim üyeleri arasından göstereceği 3'er aday içinden
seçecek. Cumhurbaşkanı, 4 üyeyi de üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, 1.
sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi
raportörleri arasından seçecek.

Teklifte, ilgili yüksek yargı organları ile barolardan Anayasa Mahkemesi
üyeliğine aday gösterilecek kişilerin seçim sürecine ilişkin düzenlemeler de yer
alıyor.

Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından, gizli oyla ve üye tamsayısının salt
çoğunluğu ile 4 yıl için bir başkan ve iki başkanvekili seçilecek. Görev süresi
bitenler yeniden seçilebilecek.

Anayasa Mahkemesi üyeliğiyle ilgili olarak Yargıtay, Danıştay, Askeri
Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurullarınca yapılacak
aday gösterme seçimlerinde uygulanacak temel prensipler, YÖK Genel Kurulu
tarafından yapılacak aday gösterme seçimlerinde de uygulanacak.

MADDE (18): Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev sürelerini düzenleyen 147.
maddesinde değişiklik yapılıyor.

Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresine limit getiriliyor. Üyeler, 12
yıl için seçilecek. Bir kişi 2 defa üyeliğe seçilemeyecek. 12 yıldan önce yaş
sınırını dolduran üye emekliye ayrılacak.

MADDE (19): Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini düzenleyen 148.
maddesinde değişiklik yapılarak, kişisel başvuru hakkı tanınıyor.

Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ile Jandarma
Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanacak.
Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel
Kurulun yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak.

Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden,
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki Anayasal hak ve özgürlüklerden
birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla ve kanun yollarının
tüketilmiş olması şartıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilecek. Bireysel
başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamayacak.

MADDE (20): Anayasa Mahkemesinin çalışma ve yargılama usulünü düzenleyen
149. maddesinde değişiklik yapılıyor.

Buna göre, Anayasa Mahkemesi iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışacak.
Bölümler, Anayasa Mahkemesinin bölümleri, başkanvekilinin başkanlığında 4 üyenin
katılımı ile toplanacak. Genel Kurul, mahkeme başkanının veya başkanın
belirleyeceği başkanvekilinin başkanlığında en az 12 üye ile toplanacak. Bölümler
ve genel kurul, kararlarını salt çoğunluk ile alacak. Bireysel başvuruların kabul
edilebilirlik incelemesi için komisyonlar oluşturabilecek.

Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları
ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara, Genel Kurul bakacak. Bireysel
başvurular ise bölümlerce karara bağlanacak.

Anayasa Mahkemesi, Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin
kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi
için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğuyla karar alacak.

Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları, Anayasa Mahkemesince öncelikle
incelenip karara bağlanacak.

Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan
işleri, dosya üzerinde inceleyecek. Ancak, bireysel başvurularda duruşma
yapılmasına karar verilebilecek. Mahkeme, ayrıca gerekli gördüğü hallerde sözlü
açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları
çağırabilecek ve siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasi partinin genel
başkanlığının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinleyecek.

MADDE (21): Anayasa'nın, Askeri Yargıtaya ilişkin düzenleme içeren 156.
maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, Askeri Yargıtay üyelerinin disiplin
ve özlük işlerinde askerlik hizmetinin gereklerine bakılmayacak. Bunun için
hakimlik teminatı esasları dikkate alınacak.

MADDE (22): Teklifte Anayasa'nın 157. maddesinde de değişiklik
öngörülüyor.

Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyeleri için de hakimlik teminatı
getiriliyor.

MADDE (23): Anayasa'nın, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun (HSYK)
yapısını düzenleyen 159. maddesinde değişiklik yapılıyor. Bu kapsamda, halen 7
olan HSYK'nın üye sayısı 22'e, 5 olan yedek üye sayısı ise 12'a çıkarılıyor.
HSYK, 3 daire halinde çalışacak.

HSYK'nın Başkanı, Adalet Bakanı olmaya devam edecek. Adalet Bakanlığı
Müsteşarının Kurulda yer alması uygulaması da sürecek.

Kurulun, 4 asıl üyesi, yüksek öğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve
siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri, üst kademe yöneticileri
ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca; 3 asıl ve 3 yedek üyesi, Yargıtay
üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca; 2 asıl ve 2 yedek üyesi, Danıştay
üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca; 1 asıl ve 1 yedek üyesi, Türkiye
Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından; 7 asıl ve 4 yedek
üyesi, birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri
yitirmemiş adli yargı hakim ve savcıları arasından adli yargı hakim ve
savcılarınca; 3 asıl ve 2 yedek üyesi idari yargı hakim ve savcıları arasından
idari yargı hakim ve savcılarınca dört yıl için seçilecek. Süresi biten üyeler
yeniden seçilebilecek.

Kurul üyeliği seçimi, üyelerin görev süresinin dolmasından önceki 60 gün
içinde yapılacak.

Kurulun ''meslekten çıkarma'' cezasına ilişkin kararlarına itiraz yolu
getirilecek. Kurulun diğer kararlarına karşı yargı mercilerine
başvurulamayacak.

MADDE (24): Anayasa'nın, 166. maddesinde değişiklik yapılarak, ''Ekonomik
ve Sosyal Konsey'' Anayasa kapsamına alınıyor.

MADDE (25): Anayasanın, 12 Eylül dönemindeki Milli Güvenlik Konseyi
üyeleri ile bu dönemde kurulan hükümetler ve Danışma Meclisi'nde görev alanların
yargılanmasını önleyen, geçici 15. maddesi yürürlükten kaldırılıyor.

MADDE (26): Anayasa'ya 3 geçici madde ekleniyor. Teklifin geçici 18.
maddesine göre, parti kapatma davalarına ilişkin Anayasa'nın 69. maddesinde
teklifle yapılan değişikliklerin görülmekte olan davalara da uygulanması
öngörülüyor. Siyasi partilerin 2009 yılı mali denetimi de Anayasa Mahkemesince
yapılacak. 2010 yılından itibaren ise Sayıştay'a geçecek.

Teklifin geçici 19. maddesine göre ise Anayasa Mahkemesinin mevcut yedek
üyeleri değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihte ''asıl üye'' sıfatını kazanacak.

Değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihte HSYK'nın Yargıtay ve Danıştay'dan
gelen asıl ve yedek üyelerinin görevleri, seçildikleri sürenin sonuna kadar devam
edecek.

MADDE (27) (Yürürlük maddesi): Teklif, yasalaşması halinde yürürlüğe
girecek. Halk oyuna sunulması halinde ise tümüyle oylanacak.