MUSTAFA KAYA (İstanbul) - Sayın Başkan, saygıdeğer milletvekilleri; yine, bir hız tutkusunun belirleyici olduğu maddeyle, kanunla, maalesef, karşı karşıyayız. Her şeyi hızlı bir şekilde geçirmek ve neticesinde hangi sonuçların olabileceğini tam olarak kestiremeden yine bir koşturmaca içerisindeyiz.

Soru şu: Ülkede, yer altı madenlerinin ekonomiye kazandırılması önemli midir? Cevap: Evet. Peki, yer altındaki bu madenler ekonomiye kazandırılırken doğal hayat, çiftçi, o bölgede yaşayan insanlar bunlarla karşı karşıya kaldığında tercih edilecek kimdir? İşte burada...

(Uğultular)

BÜLENT KAYA (İstanbul) - Sayın Başkanım, duymakta zorlanıyoruz.

İstirham ediyoruz.

MUSTAFA KAYA (Devamla) - Sayın Başkanım...

BAŞKAN - Sayın Kaya, bir saniye lütfen...

Sayın milletvekilleri, kulis çok müsait, sohbet için sizi kulise davet ediyorum.

Buyurun.

(Uğultular)

İDRİS ŞAHİN (Ankara) - Sesinizi duymadılar Sayın Başkan ya da ciddiye almıyorlar sizi.

İSMET GÜNEŞHAN (Çanakkale) - Bunlar şimdi kulise çıksın, biz yoklama istediğimizde gelirler.

MAHMUT TANAL (Şanlıurfa) - Başkanım, hatibin sesini anlayamıyoruz yani konuşacaklarsa dışarı çıksınlar.

İDRİS ŞAHİN (Ankara) - Başkanım, lütfen bir daha uyarın. Böyle olur mu, böyle bir usul var mı?

MUSTAFA KAYA (Devamla) - Değerli arkadaşlar, oylamaya yirmi dakika var, izin verin konuşayım, oylamada girersiniz. (YENİ YOL, CHP, DEM PARTİ ve İYİ Parti sıralarından "Bravo" sesleri, alkışlar)

Soru çok açık: Madenlerin ekonomiye kazandırılması ülke menfaatleri için elbette önemli ama doğal hayatla karşı karşıya kalındığında ne tercih edilecek? İşte burada, hiçbir şekilde hiçbir kriteri, maalesef, dikkate almadan yol almaya çalışıyorsunuz.

Bakın, hani, hep öyle dünyadan örnekler verilir ya, ben de yine dünyadan bazı örnekler vermek istiyorum: İspanya'da Endülüs Bölge Yasası madde 34'te diyor ki: "Zeytinlikler, millî parklar ve sulak alanlarda madencilik yasaktır. İstisna için üç bakanlık onayı, halk referandumu şarttır." İspanya'da uygulama neticesinde 2021 yılında Rio Tinto bakır madeni genişleme talebinde bulunmuş, halk protestoları sonucu iptal edilmiş. Türkiye'de nedir şimdi? Sadece tek Bakanlık kararıyla beraber maalesef bu uygulamalar hayata geçiriliyor.

Almanya: Almanya Federal Maden Yasası madde 48/2'de diyor ki: "Tüm maden sahaları işletme sonrası orijinal, doğal hâline dönüştürülecek. Şirket teminatı önceden yatırır, hektar başına 500 bin euro." Uygulamada ise RVE şirketinin bir orman bölgesindeki kömür projesinden dolayı Anayasa Mahkemesi buna olumsuz karar veriyor ve durduruyor. Türkiye'deki durum nedir? Rehabilitasyon sözde var, özde maalesef yok.

Fransa'dan bir örnek vereyim arkadaşlar; madde 35 diyor ki: "Fosil yakıt arama ruhsatları 2030'dan itibaren verilmeyecek, mevcutlar 2040'ta sonlanacak, tarım alanlarında madencilik yerel halkın onayına sunulmak zorunda." Ama burada bizde insanlar kalkıp kendi bölgelerinden geldiğinde, bir protesto etmek istediğinde, kanaatini ifade etmek istediğinde doğrudan ötekileştirilen, doğrudan onları dahi "İstemezük!" diye itibarsızlaştırmaya çalışan bir anlayış var.

Belçika'daki bir kararnamenin maddesini ifade etmek istiyorum size: Madde 10'a göre, 25 hektardan büyük maden projeleri için bağımsız ÇED raporu, üç bölgesel komisyondan onay, halkın itiraz hakkı Danıştaya kadar var ve uygulama neticesinde Ardenler bölgesindeki bir kum ocağı su kaynaklarını kirleteceği -"kirlettiği" değil arkadaşlar, "kirleteceği"- gerekçesiyle iptal ediliyor. Ama Türkiye'de ne var? ÇED süreçleri siyasi baskıyla beraber maalesef iptal edilebiliyor, baypas edilebiliyor.

Değerli arkadaşlar, bütün bu gerçekler çerçevesinde bu maden yasasında, maalesef, insanlarımızın arzu etmediği, insanlarımızın doğal hayatlarını altüst edecek, onların yaşam alanlarını sınırlandıracak, çevresel şartları altüst edecek bir kanunla karşı karşıyayız. Ülke ekonomisini kalkındırmak adına yapılacak işler tabii ki önemli, sanayi tabii ki önemli, bu durumda ham madde ihtiyacının karşılanması elbette önemli ama eğer siz bir ham maddeyi karşılayacağız diye doğal hayatı, zeytinleri tamamen gözden çıkarır ve maalesef, o bölgedeki insanların yaşam koşullarını onlar için yaşanmaz kılarsanız, bunun neticesinde, başta da ifade ettiğim gibi, maalesef bir hız tutkusu sonucunda yine ülkemizin karşı karşıya kaldığı sorunların üstesinden gelemeyiz.

(Mikrofon otomatik cihaz tarafından kapatıldı)

BAŞKAN - Buyurun lütfen.

MUSTAFA KAYA (Devamla) - Bir kitap tavsiyesinde bulunarak sözlerimi tamamlamak istiyorum. Kitabın adı "Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları" ve yazarı John Perkins. Dünya Bankasında, IMF'de danışmanlık yapan bir isim. Gelişmekte olan ülkelerdeki yatırımların nasıl onlar tarafından teşvik edildiğini, nasıl yönlendirildiğini, nasıl istismar edildiğini, onların kaynaklarının nasıl yerle bir edildiğini, onların alın terlerinin altın tepside kendi sanayileri için nasıl kullanıldığını, geriye de o toplumlara nasıl posaların kaldığını çok güzel bir şekilde anlatan "Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları" kitabını okuyunuz ve o okuma neticesinde bu maden yasasını bir kere daha düşününüz diyor, Genel Kurulu saygıyla selamlıyorum. (YENİ YOL, CHP ve İYİ Parti sıralarından alkışlar)