BAŞKAN - Gündemimizin ilk maddesinde yer alan, Komisyonumuzun 27'nci Yasama Dönemindeki çalışma usul ve esaslarına ilişkin bazı bilgileri paylaşmak istiyorum ve değerlendirmelere geçiyorum.

Bildiğiniz üzere, Komisyonumuzun yasama faaliyetlerinin ağırlıklı kısmını uluslararası anlaşmalar teşkil etmektedir. Bununla ilgili olarak Anayasa'nın 90'ıncı maddesinde ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü'nde 244 sayılı Bazı Andlaşmaların Yapılması İçin Cumhurbaşkanına Yetki Verilmesi Hakkında Kanun'da ve Milletlerarası Andlaşmaların Onaylanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında 9 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve 1173 sayılı Milletlerarası Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakkında Kanun hükümleri uyarınca bu çalışmalar sonuçlandırılmaktadır.

Anayasa'nın 90'ıncı maddesine göre, kural olarak, imzalanan anlaşmaların onaylanması veya bir anlaşmaya katılma yoluyla taraf olma, Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak anlaşmalar Cumhurbaşkanı kararıyla onaylanır. Bu milletlerarası anlaşmaların onaylanması ve bunlara katılma, onaylama veya katılmanın Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından bir kanunla uygun bulunmasına bağlıdır.

Bilindiği gibi, son Anayasa ve İç Tüzük değişiklikleri öncesinde uluslararası anlaşmalar Bakanlar Kurulu imzasıyla bir uygun bulma kanunu tasarısının eki olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulmaktaydı. Cumhurbaşkanlığı sistemine geçilmesiyle birlikte ise kural olarak kanun teklif etmeye sadece milletvekilleri yetkili kılınmıştır. Parlamenter sistemde yer alan Bakanlar Kurulunun kanun tasarısı sunma yetkisi de yeni Anayasa değişikliğiyle sona ermiştir.

Anayasa'mıza göre Cumhurbaşkanı tarafından kanun teklif edilmesine ilişkin tek istisnai durum ise bütçe ve hesap kanunu tekliflerinin Cumhurbaşkanı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmasıdır.

Son Anayasa değişikliğiyle Anayasa'nın "Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma" başlıklı 90'ıncı maddesinde bir değişiklik olmamıştır ancak anlaşma metinlerinin Türkiye Büyük Millet Meclisine sevkine ilişkin açık bir düzenleme de yapılmamıştır. Bu nedenle ortaya çıkan boşluğu kaldırmaya ve uygulamanın nasıl olacağını belirlemeye yönelik bir İç Tüzük değişikliğine ihtiyaç duyulmuştur. İç Tüzük değişikliği yapılmasına dair teklif Sayın Meclis Başkanımız Binali Yıldırım imzasıyla 1 Ekim 2018 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulmuştur. Parlamentoda mevcut partilerimizin istişaresiyle varılan mutabakat sonucunda da 16 Ekim 2018 tarihli Resmî Gazete'de yayınlanarak İç Tüzük'ümüz yürürlüğe girmiştir. Bunu bugün Komisyon üyelerimize de dağıtıyoruz. İlk defa sizin elinize geçmiş olmasından dolayı da büyük bir mutluluk duyuyorum.

Bu yeni İç Tüzük'le birlikte Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine uygun hâle getirilirken uluslararası anlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisine sevki konusuna da açıklık getirilmektedir. Bu bağlamda, İç Tüzük'ün 90'ıncı maddesinde yapılan değişiklik neticesinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlı olan anlaşmalar Cumhurbaşkanınca Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına genel gerekçesiyle birlikte sunulacaktır. Türkiye Büyük Millet Meclisi bu anlaşmaları "Gelen Kâğıtlar" listesinde yayınlayacak ve Genel Kurulun bilgisine sunacaktır. "Gelen Kâğıtlar" listesinde yayımından itibaren milletvekilleri tarafından bu anlaşmaların uygulanmasının uygun bulunduğuna dair kanun teklifi verilebilecektir. Bu şekilde verilen kanun teklifleri Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tarafından esas olarak Komisyonumuza, tali olarak da anlaşmanın içeriğine göre diğer ihtisas komisyonlarına havale edilecektir. Komisyonumuza esas olarak havale edilen kanun teklifleri Komisyonumuzca gündeme alınarak görüşülecektir.

Komisyon toplantısı için çağrı ve gündem, Komisyon üyelerine, Cumhurbaşkanlığına, parti gruplarına ve diğer ilgili komisyonların başkanlıklarına ve teklifleri gündemde yer kanun teklifi sahibi milletvekillerinden ilk imza sahibine gönderilecektir.

Komisyon toplantılarına Cumhurbaşkanı yardımcıları, bakanlar, bakan yardımcıları ve üst kademe yöneticileri de katılabilecektir. Komisyonumuzda Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme adına Cumhurbaşkanı yardımcıları, bakanlar ve bakan yardımcıları söz alabileceklerdir ancak Komisyon üyelerimiz dışında kimse değişiklik önergeleri veremeyecek ve oy kullanamayacaktır.

Uluslararası anlaşmaların uygun bulunmasına ilişkin kanun teklifleri genel olarak -bildiğiniz gibi- 3 maddeden oluşmaktadır. İlk maddede teklifin ekinde yer alan ve teklifle onaylanması uygun bulunan anlaşma belirtilmektedir. 2'nci madde kanunun yayım tarihine, 3'üncü madde ise bu kanun hükümlerinin Cumhurbaşkanlığı tarafından yürütüleceğine ilişkin olacaktır.

Komisyonumuzda uygun görülecek değişiklikler teklifin bu maddeleri üzerinde yapılabilecektir ancak uluslararası anlaşma metnini kapsayan 1'inci madde üzerinde değişiklik yapma yetkimiz bulunmamaktadır. Böyle bir durum ortaya çıkarsa ve Komisyonumuz uluslararası anlaşmanın millî menfaatlerimizi yeterince yansıtmadığı yönünde bir kanaate varırsa o zaman bunun yoruma esas alınacak metni ile diğer dillerdeki metinler arasında önemli farklar bulunması gibi durumlar da göz önüne alınarak teamül olarak daha önce uyguladığımız usulü yine uygulamaya devam edeceğiz. Uygun bulunma kanun teklifinin reddi yerine teklife ekli uluslararası anlaşmada yer alan ve Komisyonunuzca benimsenmeyen hususların anlaşmanın imzalandığı tarafla yeniden müzakeresine imkân tanımak amacıyla görüşmelerin ertelenmesi yoluna gideceğiz.

Komisyonumuzda uygun bulunma kanun teklifleri üzerindeki görüşmelerde Genel Kurulda teklif sahibi milletvekili ve anlaşmaların hazırlık çalışmalarını yürüten Dışişleri Bakanlığı ve varsa diğer bakanlık temsilcileri ile Komisyon üyelerimiz tarafından görüş açıklanması usulü de benimsenmektedir.

Kabul sonrası Genel Kurulda Komisyonumuzu temsil etme yetkisine sahip özel sözcüler seçilmektedir daha önceki uygulamamız çerçevesinde. Teklife katılmayan üyelerimiz olursa da muhalefet şerhlerini toplantı sırasında belirleyeceğimiz süre içerisinde Komisyonumuza gönderebileceklerdir. Komisyon tarafından görüşülüp kabul edilen ve bir rapora bağlanan metin Genel Kurul gündemine girecektir.

Uluslararası anlaşmaların uygun bulunup onaylanmasına dair kanun teklifleri Genel Kurulda görüşülürken İç Tüzük değişikliği öncesi uygulamalardan farklı olarak teklifin tümü ve maddeleri üzerindeki soru-cevap işlemleri sadece Komisyonla yapılacaktır. Yani teklifin tümü üzerinde yirmi dakika, her bir madde üzerinde de onar dakika soru-cevap işlemi gerçekleşecektir. Komisyon adına cevaplar Komisyonu Genel Kurulda temsil etme yetkisine sahip Komisyon Başkanı, Başkan Vekili, Sözcü veya Komisyon toplantısına o konu için seçilen özel sözcüler tarafından verilecektir.

Dışişleri Komisyonu, bu şekilde özetlediğimiz yasama faaliyetlerinin yanı sıra, Türkiye'yi yakından ilgilendiren küresel ve bölgesel konularda gerek Dışişleri Bakanlığımız gerekse diğer bakanlıklardan bilgi ve görüş alabilmektedir. Bunu daha önceki Komisyon çalışmalarımızda da yapmıştık ve çok yararlı olmuştu. Ayrıca, ülkemizi ziyaret eden çeşitli ülke bakanlarını veyahut uluslararası kuruluş üst düzey yetkililerini de Komisyonumuzda ağırlayıp görüş teatisinde bulunabileceğiz.

Bu dönem çalışmalarımızda bu çerçevede ilk misafirimiz KKTC Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Sayın Kudret Özersay olacaktır. Birazdan da toplantımızı teşrif edeceklerdir.

Dışişleri Komisyonunun, tabiatıyla, ayrıca diğer ulusal parlamentoların dışişleri komisyonlarının davetlisi olarak çeşitli ülkelere ziyaretler gerçekleştirmesi de bir mutattır. Aynı şekilde, bu ülkelerden ülkemize komisyon heyetlerini davet etmek de parlamenter diplomasinin önemli unsurlarından birini teşkil etmektedir. Dışişleri Komisyonu Başkanı olarak da ulusal parlamentolar ve çeşitli uluslararası kuruluşların uluslararası düzeydeki toplantılarına, konferanslarına katılabilme geleneğimizi sürdüreceğiz.

27'nci Dönem Dışişleri Komisyonu olarak ilk ziyaretlerimizi, mutat olduğu veçhile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ne ve Azerbaycan'a gerçekleştirdik. Arnavutluk ve Rusya Dışişleri Komisyon Başkanı ve heyetlerini Ankara'da ağırladık. Ayrıca Avrupa Birliği Dönem Başkanı Avusturya tarafından Viyana'da düzenlenen AB ve Doğu Avrupa ülkelerinin dışişleri komisyon başkanlarının katıldığı Ortak Güvenlik ve Dış Politika Konferansı'na da sizleri temsilen katıldım.

Önümüzdeki dönemde 2018 yılı sonuna kadar, Estonya, Rusya, Sırbistan ve Karadağ ziyaretlerimiz olacaktır. Ayrıca, Bükreş'te Türkiye-Romanya-Polonya üçlü dışişleri komisyon başkanları toplantısı gerçekleştirilecektir. Ülkemizde de Kolombiya, Somali, Romanya, Slovakya dışişleri komisyonları heyetlerini ağırlayacağız. Çok yoğun bir gündem bizi beklemektedir. Tüm arkadaşlarımla bu gündemin parçası olmaya gayret göstereceğiz.

Bu çalışmalarımızla ilgili görüş belirtmek isteyen arkadaşlarımız varsa söz vermek istiyorum. Ayrıca, Dışişleri Komisyonu faaliyetlerimizle ilgili olarak, sadece uluslararası anlaşmaların onaylanması değil, demin çizdiğim çerçeve içinde önerileriniz, görüşleriniz varsa onları da dinlemek isterim.