RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Teşekkür ederim Sayın Başkan.

2024 yılının herhâlde Plan Bütçe Komisyonunda ilk toplantısını yapıyoruz. Hayırlı bir iş, gene torba yasa yani bu sefer belki hacmi biraz daha küçük ama bu gene bir torba yasa, bunu biliyoruz. Yani sonuçta, birbiriyle ilişkisiz olan düzenlemeler gene burada önümüze geldi. Bunu her zaman söylüyoruz, tekrar da söylemeye devam edeceğiz; buna karşı çıkmaya devam edeceğiz. Yani biz kanunların bir bütünlük içinde görüşülmesi gerektiğini düşünüyoruz. Bu, Parlamentonun nitelikli kanun yapması için olması gereken, olmazsa olmaz bir koşuldur. Hem burada bu torba kanun mantığında görüşmenin hem de sonrasında da yukarıda Genel Kurulda temel kanun olarak görüşülmesinin sıkıntılarına uzun zamandan beri değindik, değinmeye devam edeceğiz.

Tabii, aslında burada önümüze gelen düzenlemeler şunu gösteriyor: Türkiye'nin en büyük problemlerinden biri işsizlik problemi. Gerçekten bir ekonomik sistemin ulaşması gereken bir kısım amaçlar var; büyüme hızının artırılması, daha nitelikli eğitim, sağlık hizmetleri sağlanması, gelir dağılımının düzeltilmesi, bölgesel dengesizliklerin giderilmesi ve de en önemlilerinden biri istihdam sağlanması, istihdamın artırılması, işsizlik oranlarının düşürülmesi.

Şimdi, rakamlarla ilgili olarak da tabii spekülasyon çok. TÜİK, tabii, aylar itibarıyla açıkladığı için mevsimsellikler var burada ama orada açıklamalardan şunu görüyoruz: Yüzde 9'luk bir işsizlik oranı var. Bu nasıl hesaplanıyor? Sonuçta, işsizlik oranı kendi başına hesaplanan bir şey değil; bir tarafta toplam iş gücü var, bir tarafta toplam istihdam, ikisini birbirinden çıkartıyorsunuz, işsiz sayısını buluyorsunuz, onu da toplam iş gücüne bölüp işsizlik oranını hesaplıyorsunuz yani aslında bir anlamda türev olarak hesaplanan bir şey. Fakat buradaki hep de söylediğimiz sıkıntı şu: Türkiye'nin iş gücüne katılım oranları OECD ülkeleriyle, Avrupa ülkeleriyle, AB ülkeleriyle kıyasladığımız zaman son derece düşük. Yüzde 52-yüzde 53 iş gücüne katılma oranlarıyla Türkiye'nin bir yere gitmesi mümkün değil. Bu, şu demek: Türkiye, çalışma çağındaki nüfusun ancak neredeyse yarısını kullanıyor, oysa OECD ortalaması yüzde 70. Bir an için bunu yukarıya doğru çıktığımız zaman işsizlik oranlarının 3'e, 4'e katlandığını görüyoruz. TÜİK, aynı şekilde gene atıl iş gücünü hesaplıyor. Sendikalarımız da buna dayalı olarak "atıl iş gücü (geniş tanımlı işsizlik) oranı" diyor, oralarda yüzde 22-yüzde 23 yani Türkiye'de 3-3,5 milyon işsiz değil aslında, yaklaşık 9 milyon işsiz var. Yani bu çok ciddi bir problem, bu yapıyı değiştirmek zorundayız bir biçimde.

Şimdi, bakın, İşsizlik Sigortası Fonu güzel bir şeydi, sonuç itibarıyla bir amacı var. Eğer insanlar işsizse bu insanların suçu değil, demek ki sistem yeteri kadar istihdam yaratamıyor, o insanlara iş sağlayamıyor. Bu konu gelecekte daha da önemli olacak çünkü gittikçe artan otomasyon, yapay zekâ, yeni birtakım robotik teknolojilere gelecekte daha az istihdama, daha az iş gücüne, emeğe ihtiyaç duyulacak. O zaman, bir biçimde, o çalışamayan insanların ya da çalıştığı zaman belli bir süre işini kaybedenlerin yaşam standartlarının devam etmesini sağlama zorunluluğu var.

Şimdi, İşsizlik Sigortası Fonu'nun 50'nci maddesi bunu belirliyor "Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün -yani dört ay içinde- hizmet akdine tabi olanlardan, son üç yıl içinde -kademeli, üç sistem var- 600 gün sigortalı olarak çalışanlara 180 gün, 900 gün sigortalı çalışana 240 gün, 1080 gün sigortalı çalışana 300 gün süre ile işsizlik ödeneği verilir." diyor. Bir kere şunu söyleyelim: Bu koşullar kolaylaştırılmalı, buradaki bu çalışma süreleri uzun süreler. Bakın, şimdi, burada 600 gün olarak duruyor, kısa çalışma ödeneğinde 600'ü 450'ye indirdik değil mi Sayın Milletvekilim? Burada da indirelim hani, İşsizlik Sigortası Fonu'nda, niye burada "600" bıraktık? Esas kanunun mantığı bu; kanunun kendi mantığı içinde var olan bir şeyi 600 günü 450 güne indiriyorsunuz, burada 600 gün olarak bırakıyorsunuz. Gelin, hep birlikte bir şey hazırlayalım, ortak önerge olarak -bütün diğer parti grupları da buna "Tamam." derler- bunu indirelim. Bunu niye indirmediniz anlamadım yani niye yapıldığını anlayamıyorum; ya, bunun bir yere oturması lazım. "Siyaset" demek, "ülke yönetmek" demek, var olan sorunlar önünüze geldiği zaman onlara geçici, palyatif çözümler bulmak değil, o sorunları kökünden çözecek bir mekanizmadır. Niye indirmediniz? Bakın, bu sıkıntılı.

Sonra, bu yapılan ödemelerin miktarı artırılmalı; günlük ortalama brüt kazancın yüzde 40'ı; düşük, bunu arttıralım ve süreleri uzatalım -daha uzun süreler için de- 600 gün sigortalı çalışana 180 gün veriyoruz; e, 180 gün sonra ne olacak? Yani bir biçimde İşsizlik Sigortası Fonu'nu bütün olarak ele alma ihtiyacımız var, buradaki olay sadece kısa çalışma ödeneği değil. Bir de kısa çalışma ödeneğiyle, bir biçimde oradan insanlar eğer para alacaklarsa onu işsizlik ödemesinden düşüyoruz, mahsup ediyoruz; bir an bunu da anlamadım, niye böyle bir şey yapıyoruz, neden? Gerçekten anlayamıyorum buradaki mantığı yani çünkü ortada bir mantık yok; bir şeyler kendi içinde, birbiriyle ilişkisiz şeyler geliyor, o anda günü kurtarmaya ilişkin...

Şimdi, bakın, bu Fon'a ilişkin zaten bizim geçmişten beri eleştirilerimiz vardı; biliyor musunuz, 2008-2009'larda İşsizlik Sigortası Fonu'nun kaynakları duble yollar için kullanıldı, altyapı yatırımları için kullanıldı; madencilik, Soma'da, başka yerlerde maden kazaları oldu, orada kullanıldı. Biz, o zaman, her zaman şunu söyledik: "Tabii ki kullanılacak onlara ama bunların kaynağı bütçe olmalı." dedik. İşsizlik Sigortası Fonu'nun sahibi işçidir; onun dışında başka yerlere, başka yatırımlara harcamaları yapamazsınız. Esas amaç -dediğim gibi burada- Fon'un kaynaklarını bir biçimde işçinin, işsiz kalanların yaşamlarını devam ettirebilmesi için kullanmak. Tabii, aynı zamanda aktif iş gücü politikalarıyla onları yeniden, gerekli donanımlarının artırılması için kullanma ihtiyacı var. Burada, o yüzden, bu 600 günü gelin, bunları değiştirelim, bunları da indirelim, 450 güne indirelim, kendi içinde uyumlu olsun, yoksa bu nasıl açıklanacak? Maddede görüşürken de gene görüşürüz; sıkıntı arz ediyor.

Diğer taraftan, bakın, planda konuştuk, On İkinci Kalkınma Planı'nda, bütçede, hepsinde konuştuk; en büyük sıkıntılardan biri, Türkiye'de bölüşüm ilişkileri gittikçe bozuluyor; rakamlar var, devletin rakamları var, gelir yöntemiyle millî gelir hesaplarına bakıyorsunuz, 2016 yılında ücret ödemelerinin gayrisafi katma değer içindeki payı yani emeğin millî gelirden aldığı pay yüzde 36,3'müş; 2022 yılında bakıyorsunuz, yüzde 26,5'a -10 puan birden- düşmüş. 2023'te yükselmiş gibi gözüküyor ama EYT, ona dayalı olarak kıdem tazminatı ödemeleri olduğu için yukarıda gözüküyor. Bugün bu ülkede, şunu açık ve net olarak söylüyoruz: Bu iktidarın, AKP iktidarlarının Türkiye'yi yönettiği süre içinde bölüşüm ilişkileri gittikçe bozulmuştur; fakirin daha fakir olduğu, zenginin daha zengin olduğu bir dönem yaratılmış, bir sistem yaratılmıştır. Bununla nereye gidebiliriz? Bunlar ciddi sıkıntılar, bunlar rakamlardan da belli; bakın, asgari ücret 17.002 lira; sendikalar düzenli olarak açlık, yoksulluk sınırı hesaplıyorlar. Şubat ayında, mart ayında zaten bunun, açlık sınırının altına gelecek asgari ücret ve bu kadar yüksek enflasyonun olduğu... Biliyorsunuz, Merkez Bankası Başkanı sunuş yaptı bize burada. Ne dedi orada? "Yılın, 2024'ün ilk yarısında mayıs ayına kadar yükselmeye devam edecek." dedi. Şu anda yüzde 65, yüzde 75'e kadar çıkacak.

Değerli arkadaşlar, değerli milletvekilleri; bugün en büyük sıkıntılardan biri şu: Sabit gelirli kesimin, ücretle, maaşla geçinen kesimin enflasyona karşı bir savunma mekanizması, uyum yeteneği yok. Bugün belki ticaret hayatında belli maliyetleriniz arttığı zaman onları ürettiğiniz ürüne aktarabilirsiniz fakat sabit gelirlinin böyle bir şansı yok. O zaman bu sorunu çözme ihtiyacı içindeyiz. Yani neden bu kadar düşük, neden az? Ve aynı zamanda da bir taraftan bu içinde yaşadığımız enflasyonun nedenini bir anlamda ücret artışlarında gören bir yaklaşım var. Yoksa Hazine ve Maliye Bakanının sözlerini, Sayın Şimşek'in sözlerini nasıl açıklayacağız? "Bundan sonra ücret ve gelir artışları hedef enflasyona göre." İyi ama hedef enflasyonu düşük belirliyorsunuz. Sonradan telafi ettiğinizi söylüyorsunuz. O telafi, telafi değil. Vatandaş her gün harcamaya devam ediyor. Ve TÜİK'in açıkladığı enflasyon rakamlarına ülkede hiç kimse inanmıyor, alternatif hesaplamalar yapılıyor. Şimdi de gene normal şartlar altında bu enflasyonist ortamda bırakın 2 kere, yılda 4 kere artırılması gereken asgari ücretin yılda 1 kere artırılacağını gördük. En düşük emekli maaşı -uzun zamandır söylüyoruz- 2002 yılında iktidara geldiğinizde asgari ücretin yaklaşık, 1,5 katıyken şimdi yarısı seviyesine düşmüş.

(Mikrofon otomatik cihaz tarafından kapatıldı)

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Teşekkür ederim Sayın Başkan.

Önerimiz şu: Gelin en azından şu anda asgari ücrete eşitleyelim, arkasından da daha da yukarıya doğru çıkartalım çünkü asgari ücret ortalama ücret oldu memlekette. Dünyanın her yerinde çalışanların yüzde 3'ü, yüzde 4'ü, yüzde 5'inin çalıştığı -adı üzerinde- asgari, en az ücret; bugün Türkiye'de asgari ücret civarıyla birlikte belirlediğimiz zaman yüzde 50'den, çalışanların yarısından fazlasının bir ücreti hâline geldi. Emekli maaşlarını artıralım, refah payını artıralım; bunları oturup da bir kişinin, birtakım insanların vereceği karara bırakmayalım. Refah payından yararlansın. Genel olarak ücretler seviyesini yukarı çıkarmak zorundayız. Bakın, ne oldu planda da OVP'de de, hepsinde şu geldi: Türkiye işte, yüksek katma değerli mal üretecek, teknoloji yoğunluğunu artıracak, dijital dönüşüm, yeşil dönüşüm... Ama bunların hepsi daha nitelikli bir emek gerektiriyor, ücret seviyelerinin yukarıya çekilmesini gerektiriyor. Bunları yapmadığınız zaman Türkiye nasıl çağ atlayacak? Bölüşüm ilişkilerini bozmuşsanız üretim ilişkilerinde, üretimde, yatırımda bir sıçrama yapma şansınız yok. Eğer teknolojiyi dönüştürecekseniz, daha yüksek bir teknoloji... Yoksa düşük, emeğe dayalı, emek yoğun sanayilerde, tekstilde, gıdada... Tabii, oralarda da var olacağız ama oralarda kalacağız. Temel anlamda ihracatımız, üretim ve ihracat dinamiğimiz bunun üzerinden gidecek diyorsak o başka ama Türkiye bununla rekabet edemez. Türkiye'nin rekabet etmesi için yüksek katma değerli, teknoloji yoğunluğunu artıran, çalışma hayatının ILO standartlarına uygun olduğu, sendikalaşma oranının bugünkü gibi yüzde 15 değil, büyük bir kesiminin sendikalı çalıştığı, kayıt dışılığın ortadan kaldırıldığı, nitelikli emeğe dayanan ve aynı zamanda reel ücretler seviyesinin yükseldiği bir yapıya ihtiyaç var. Reel ücretler seviyesi düşüyor. Bugün de gelmedi, gelecek ama burada önümüze.

Yani bugün aslında, dediğim gibi, ne asgari ücret rakamını kabul etmiyoruz, emekliye verilen zam oranını kabul etmiyoruz, bugünkü mevcut sistem içinde sabit gelirli kesime reva görülen muameleleri kabul etmiyoruz. Türkiye bunu değiştirmek zorundadır, ülke kaynaklarını buralara kullanmak zorundadır. Hem üretimi artıracak hem bölüşümü düzeltecek politik bir perspektife ihtiyaç vardır. Bu anlamda, bu önümüze gelenler bir imkândır. Biraz önce de zaten önerilerimizi de söyledik. Bunların yapılması için de en önemli yer Parlamentodur. Burası Parlamento, burası Türkiye'nin bütün sorunlarının tartışıldığı bir yerdir, bir ortamdır, mekândır diyorum.

Teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum.