KOMİSYON KONUŞMASI

MAHİR POLAT (İzmir) - Sayın Başkanım, TRT'nin değerli yöneticileri, değerli milletvekili arkadaşlarım, Sayıştayın değerli denetçileri; hepinizi saygıyla selamlıyorum.

Esasa girmeden önce bir konuyu kayda geçirmek isterim: Kamu yayıncılığı yapan devlet televizyonlarının temel amaçlarından bir tanesi de uluslararası nüfuz alanlarının oluşturulmasına katkı sunmasıydı. Benim geçtiğimiz yıl alt komisyonda da dile getirdiğim bir konu vardı, burada dile getireyim: Geçtiğimiz yıl Türkiye'yi, Parlamentomuzu ziyaret eden And Dağları Parlamentosu heyetindeydim. Başkanı TRT'nin kendilerine, hem Peru'ya hem And Dağları Parlamentosuna destek vermesi girişiminde, talebinde bulunmuştu. Komisyon Başkanlarımız hem Tuba Vural Çokal hem de Ali Şahin TRT'den maalesef bir yetkiliye ulaşamamıştı. Bu demek oluyor ki TRT'nin siyasetçilerin telefonlarına ya da siyasetçilere iktidar partisi de olsa yeterince değer vermediğini görüyoruz. Bu konuyu kayda geçirmek için söyledim.

Değerli arkadaşlar, öncelikle şunu belirtmek istiyorum: Türkiye Büyük Millet Meclisi, kamu kaynaklarının nasıl kullanıldığını denetlemeye yetkisi olan üst organdır. Dolayısıyla biz milletvekillerinin bu görevi yürütürken sorduğu sorulara ticari sır kapsamında diye cevap verirlerse yönetimleriniz de şeffaflıktan uzak olur. KİT'ler de tabi oldukları pozisyonlar gereği kamuoyuna bilgi ve hesap vermeye mecburdurlar. Bu kuruluşların ticari faaliyetleri ve rekabet içerisinde olmaları harcamalarının, gelirlerinin ve giderlerinin denetlenmesine engel değildir; aksi, bu, hukukun ve demokrasinin şeffaflığının gereğidir. Dolayısıyla bizim size sorduğumuz hiçbir soruya sizin burada ticari sır kapsamında diyerek cevaptan kaçınmanız doğru bir yaklaşım değildir. Mesela, alt komisyonda ben sorduğumda ticari sır kapsamında dediğiniz araç kiralama konusu var. Bunu sordum, "Ticari sır kapsamında." dediniz. Burada üst Komisyonda tekrar sormak istiyorum: 2021 yılında 10 milyon 274 bin Türk lirası olan araç kiralama giderleri, 2022 yılında 21 milyon 773 bin TL, 2023 yılında ne olmuşsa birdenbire hayatın akışına ve enflasyon değerlerine aykırı bir şekilde 78 milyon 649 bin TL olmuş. Bu kaleme ödenen rakamların bu denli artışı dikkatimizi çekti ve sorduk, siz bize "ticari sır" dediniz. Bu kabul edilemez, bu bağlamda tekrar sorularımızı yineliyoruz: Araç kiralamaya yapılan ödemelerin ciddi oranlarda artma nedenleri nelerdir? 2024 yılı sonu itibarıyla araç kiralaması için ödenen tutar ne kadardır? 2020 ve 2025 yılları arasında ihalelere giren firmalar, ihaleleri hangi firmalar almıştır? Yeterli rekabet koşulları oluşturulmuş mudur?

Bir diğer değinmek istediğim konuysa tarafsızlık konusu. Bunu alt komisyonda da değerlendirdik, siz maalesef bize "editöryal bağımsızlık" dediniz. Oysaki Anayasa tarafından TRT'nin bağımsızlığı hükme alınmış; TRT yayın politikası, son yıllarda yanlı yayın yapması, tüm kesimlerin görüşlerine aynı oranda yer vermemesi, hatta bazı kesimlerin görüşlerine hiç yer vermemesi kamuoyunda sık sık eleştiri konusu olmaktadır. TRT, ekranlarında genellikle tek tip düşünce görüşü yansıtan yayınlar ve içerikler oluşturmaktadır. Bunlar diziler, yayınlar, haber programlarında maalesef oluyor ve sizin sanki yeni bir nesil yapısalcılık mantığıyla yaratmaya çalıştığınızı gösteriyor. Fakat şunu belirtmek isterim ki bu dünya lebiderya, özellikle internet dünyasında gençleri bir kalıba dökmeniz maalesef mümkün değil. Bunun yerine herkese, her düşünceye eşit mesafede yayınlarla toplumu yeni dünyaya hazırlamanız gerektiğini söylüyorum.

Daha önce size bu konudan bahsetmiştim, Oxford Üniversitesinin Reuters Enstitüsü tarafından hazırlanan 2024 Dijital Haber Raporu'nda TRT Haber'in yüzde 37 "Güvenmiyorum." ile en az güvenilir 4'üncü kanal olduğunu belirtmiştim. Sayın Genel Müdürse bunun çok makbul bir açıklama olmadığını, araştırma olmadığını, hangi verilere dayanılarak yapıldığını bilmediğini, dolayısıyla itibar etmeyeceğini beyan etmişti bana.

Ben ise bugün bir veriyle değil birkaç konuyla bu durumun güvenilmez olduğunu anlatmaya çalışacağım, bir operasyon üzerinden iki farklı olayda TRT'nin yalan haberciliğini ortaya koymaya çalışacağım. Birincisi, 21 Mart günü yaptığınız haberde aynı görseli önce "Murat Ongun'un sağkolu Emrah Bağdatlı'nın evinde yakalanan paralar" diye servis ettiniz, görüntü burada; sonrasında ise "Murat Ongun'un evinde yakalanan paralar" diye aynı görseli sundunuz, bunu TRT Haber kanallarında sundunuz. Sonrasında bir baktık ki aslında bu paralar Demirören Haber Ajansı'nda ve NTV'de "Ali Nuhoğlu'nun evinde yakalanan paralar" yani TRT'ye yakışmayan bir yaklaşımla bir algı yaratılmaya çalışılıyor.

İkincisi ise bu konunun, Ekrem İmamoğlu'nun sevk edildiği mahkemece tutuklandığı bilgisi. Ekrem İmamoğlu henüz tutuklanmadan önce, saatler önce, sabah 10.08'de TRT Haber X paylaşımında tutuklandığını yazdı. Arkasından, 10.14'te TRT Haber canlı yayınından öğrendik, "Ekrem İmamoğlu tutuklandı." dendi. Oysaki mahkeme devam ediyordu, içeride Cumhuriyet Halk Partisi Grup Başkan Vekilimiz Murat Emir ve milletvekili arkadaşlarımız vardı, açıklamalar yaptılar, "Henüz bir karar verilmedi." dendi, hatta ve hatta davanın savcısı da basın yayın organlarına WhatsApp hattı üzerinden "Dava devam ediyor, böyle bir uygulama yok." dedi.

Bunların hepsini üst üste koyduğumuzda TRT bu haberlere nereden ulaşıyor? TRT, sanki mahkeme kararlarını birileri kulaklarına üflüyor saatler öncesinden, mahkeme devam ederken tutukluluk kararına hükmediyor gibi ortaya çıkıyor, bu da TRT'nin yalan haber dizisini ortaya koyuyor. Bu konu, maalesef, TRT'de hakkı ve katkısı olan tüm vatandaşları da bizi de üzüyor.

Bu noktada size sormak isterim, yalan olduğu ve taraflı yapıldığı su götürmez bir gerçek olan bu haberleri yapan TRT, herhangi bir yerden ya da bir kimseden talimat almış mıdır? TRT'nin aynı görseli iki farklı haber yaparak yanıltıcı ve manipülatif yayın yapmasının amacı nedir? TRT Haber, verilecek bir kararı iki saat önceden, mahkeme kararını tam iki saat önceden nasıl ve ne şekilde elde etmiş ve bunu hem X platformundan duyurmuş hem de canlı yayında ifşa etmiştir? TRT Haber'e kamuoyunu yanıltıcı haber yapması için kimler baskı yapmaktadır ya da böyle bir baskı yoksa o haberleri yapan kişiler hakkında TRT bir soruşturma açmış mıdır, açmışsa soruşturma hangi aşamadadır?

Diğer bir husussa TRT'nin bandrol ve elektrik enerjisi payı gelirleri, biz bunu alt komisyonda söyledik, TRT'nin böyle bir gelirden yoksun tutulmasını isteyen muhalefetmiş gibi algılandık; hayır efendim, kamu kaynaklarını kamu yayıncısı kullanabilir elbette ki, kamu finansmanıyla yayıncılık faaliyetlerini sürdürmesi normal bir konudur. Bizim bu noktada eleştiri konusu yaptığımız durum, radyo ve televizyon yayınları alanında öz gelirlerini artıracak faaliyette bulunmak iken TRT'nin öz gelirlerinin neden kamusal katkı gelirlerinin çok altında kalmış olmasıdır. Bugün denetim yaptığımız 2021 ve 2022 yılları üzerinden konuyu değerlendirecek olursak, 2021 yılında 4 milyar 698 milyon Türk lirası kamu finansmanına karşılık 884 milyon Türk lirası öz gelir; 2022 yılında 8 milyar 150 milyon TL kamu finansmanı karşılığında ise 1 milyar 682 milyon TL öz gelir elde ettiğinizi görüyoruz. Kıyas olması açısından 2023 yılında ise 18 milyar 244 milyon TL kamusal finansmana rağmen 2 milyar 888 milyon Türk lirası öz gelir elde edilmiştir. Burada vurgulamak istediğim konu, her geçen yıl kamu finansmanı tutarı artarken aynı oranda öz gelir artışı yok. Geçmiş yıllarda TRT'nin reklam satışlarını yapan bir firmanın soruşturmaya muhatap olması sonucunda RTÜK'ten istenen reklam gelirleri en yüksek 8 firmanın içerisinde olmadığı da kayıtlara geçmiştir. TRT'nin kamu yayıncısı olması ticari olarak yüksek gelir elde etmesine engel değildir. Ciddi bir tecrübe, personel ve kamu imkânlarıyla -az önce vekilimiz de söyledi, bir okul gibi tecrübe ve personel kaynakları var- donatılmış olan Kurumun onlarca kanal, radyo ve bunlara eklenen dijital mecrası varken öz gelirlerinin bu anlamda çok düşük olması sadece bizleri değil, siz Kurum yetkililerini de düşündürmeli. Özel sektör yayın kuruluşları daha kısıtlı ve sınırlı imkânlarla bu süreçleri yönetip bir de üzerinde ciddi kârlar elde ederken TRT'nin "kamu yayıncısı" tanımının arkasına sığınmasının doğru olmadığını vurgulamak istiyorum. Zira kullandığınız bu mali kaynak, işçinin, emekçinin, memurun maaş artışlarından, dul ve yetimlerin iaşelerinden kesilerek sizlere aktarılan kaynaklar. Bu bağlamda TRT'nin öz gelirlerinin artırılması noktasında maliyetleri ve giderleri azaltmak için bir çalışma yürütülüyor mu? Yürütülüyorsa bunlar nelerdir? Yürütülmüyorsa nedeni nedir? TRT yayınladığı bir dizi süresinde kaç reklam vermektedir? Bu reklamlar toplamda kaç dakikadır? Bu reklamlardan elde edilen ortalama gelir ne kadardır? Yerel seçimler sonrası Maliye Bakanlığının uygulamaya koyduğu Kamuda Tasarruf Tedbirleri kapsamında TRT'de hangi tedbirler uygulanmaya konulmuştur? Bu tedbirler kapsamında ne kadar tasarruf sağlanmıştır?

Bir diğer husus ise değerli arkadaşlar, geçtiğimiz aylarda gündeme gelen oyunculuk ajansları konusu. Bu konu gündem olunca sizin mahalleden tv100 yazarı Fuat Uğur "Biraz da TRT'de oyunculuk ajanslarını konuşalım" başlıklı bir yazı kaleme aldı. Bu bizim cenahtan, bizim mahalleden bir yazar değil, aksine AK PARTİ'ye daha yakın bir yazar. Bu yazıda gördük ki bu durum sadece özel TV kanallarında ve özel platformlarda değil, bu durumu haber yapan TRT'de de yaşanıyormuş. Köşe yazısında TRT'nin kamu televizyonu olmasına rağmen elindeki parasal gücü kallavi bütçeli tarihî dizilere aktardığını, buraya oyuncu sağlayan Talento Menajerlik ve RDS iletişim ve onlarla hareket eden yapımcıların TRT'ye üs kurduğunu, kendi istedikleri kişilere avantaj sağlayacak şekilde bu piyasayı domine ettiklerini ifade etti. Yani biz, oyuncu sağlayan, cast ajanslık yapan bir başka arkadaşımızı "Burada tekel oluşturuyor." diye ya da "Başka faaliyetlerde bulunuyor." diye içeri attık. Talento Menajerlik ve RDS'yle ilgili sizin cenahtan gelen eleştiri. Bu iki firma yöneticisinden habersiz TRT'de kuş uçmadığı...

BAŞKAN MUSTAFA SAVAŞ - Sayın Polat, toparlayalım.

MAHİR POLAT (İzmir) - Efendim, toparlayacağım; bulgularda çok az konuşmuştum, birazcık daha.

Bu durumun TRT Genel Müdürüne de intikal ettiğini, hatta sorunu çözeceğinizi ama özel kalem müdürünüzü de aramasına rağmen sorunun çözülmediğini belirtiyor. Dahası, bu sayede yapımcı şirketler komisyon oranlarıyla oynayarak haksız kazanç elde ederken bu sebeplerden ötürü bölüm maliyetlerinin de 15-20 milyon TL'ye mal olduğunu, hep aynı isimlere rol verildiği iddiasını köşesine taşıdı. Bir önceki toplantımızda TRT'nin dış yapımlara ayırdığı bütçenin 6 milyar 130 milyon TL olduğuna değinmiş ve bu sayede bazı gruplara kaynak transferi yapılıp yapılmadığını sormuştum ve Sayın Genel Müdürün kendisi, TRT kaynaklarını bazı gruplara peşkeş çekmek olarak sorumu yanlış anlamış ve tepki göstermişti. Şimdi anlıyoruz ki o gün tam da bu sebepten bir...

TRT GENEL MÜDÜRÜ MEHMET ZAHİD SOBACI - Aynı şeyi söylüyorsunuz, bugün de aynı şeyi söylüyorsunuz.

BAŞKAN MUSTAFA SAVAŞ - Sayın Genel Müdürüm, dinleyelim.

MAHİR POLAT (İzmir) - Tam da bu sebepten, bir suçluluk psikolojisiyle olsa gerek böyle tepki vermişti. Bu bağlamda...

TRT GENEL MÜDÜRÜ MEHMET ZAHİD SOBACI - Şimdi alacaksınız cevabınızı.

OKAN KONURALP (Ankara) - Parmak sallama ya! Hocam, o parmağı kime salladın sen?

TRT GENEL MÜDÜRÜ MEHMET ZAHİD SOBACI - Parmak sallamadım.

BAŞKAN MUSTAFA SAVAŞ - Sayın Genel Müdürüm, konuşmacıyı dinleyelim.

OKAN KONURALP (Ankara) - Başkan, sen o parmağı kime salladın? Sen kime salladın o parmağı?

BAŞKAN MUSTAFA SAVAŞ - Lütfen...

ORHAN SÜMER (Adana) - Sayın Genel Müdür, yakışmıyor yani yakışmıyor.

OKAN KONURALP (Ankara) - Kime salladın o parmağı?

BAŞKAN MUSTAFA SAVAŞ - Sayın Konuralp, lütfen...

OKAN KONURALP (Ankara) - O parmağı kime salladın? Sallama bir daha, bir daha parmağını sallama!

BAŞKAN MUSTAFA SAVAŞ - Sayın Konuralp, lütfen...

ORHAN SÜMER (Adana) - Sayın Genel Müdür, yanlış bir hareket; burada her kurumun genel müdürü geliyor, böyle bir şey hiç...

TRT GENEL MÜDÜRÜ MEHMET ZAHİD SOBACI - Hayır...

BAŞKAN MUSTAFA SAVAŞ - Sayın Genel Müdürüm, size söz verdiğimde teker teker bütün yanıtları vereceksiniz, biz de dinleyeceğiz.

Buyurun.

MAHİR POLAT (İzmir) - Şimdi, Sayın Genel Müdür, benim adım Mahir Polat, Türkiye Cumhuriyeti'nin İzmir Milletvekiliyim.

TRT GENEL MÜDÜRÜ MEHMET ZAHİD SOBACI - Biliyorum.

MAHİR POLAT (İzmir) - Herhangi bir parmak sallamaya boyun eğecek bir yapım da yok, bizim fıtratımızda da yok. Çok kibar bir şekilde ifade ediyorum. Kamu adına denetleme yapıyoruz. Siz de kamu adına orada oturuyorsunuz, maaşlarınızı da hepimizin cebinden çıkan rakamlarla alıyorsunuz. Ben sorumluluğumu biliyorum, siz de bilerek davranırsanız sevinirim.

TRT GENEL MÜDÜRÜ MEHMET ZAHİD SOBACI - Düzelteyim o zaman, parmak sallamadım.

ORHAN SÜMER (Adana) - Sayın Genel Müdürüm, cevap vereceksiniz az sonra yani böyle şey yapmaya gerek yok.

MAHİR POLAT (İzmir) - Değerli arkadaşlar, bu bağlamda Teşkilat, Gönül Dağı, Mehmed: Fetihler Sultanı, Kudüs Fatihi Selahaddin Eyyubi, Kod Adı Kırlangıç, Diriliş Ertuğrul, Payitaht Abdülhamid dizilerinin bölüm başı maliyetleri ne kadardır? Toplamda bu dizilere bugün itibarıyla ne kadar ödeme yapılmıştır? Konunun size intikal etmesinden sonra Kurumunuz tarafından başlatılan bir inceleme veya soruşturma var mıdır, varsa ne aşamadadır, yoksa neden başlatılmamıştır? Konuyla ilgili Rekabet Kurumunun başlattığı bir inceleme var mıdır? Bu konuyla ilgili TRT'den bilgi veya evrak talebi olmuş mudur? Bahsi geçen Talento Menajerlik ile RDS İletişim, TRT'nin hangi dizilerinin yapımını veya castını yapmıştır? Ayrı ayrı belirtilmek üzere bu iki firmanın son beş yılda TRT'den sağladığı kazanç ne kadardır?

Diğer bir konu ise TRT'nin gelirlerinin faiz ve menkul kıymetler hesaplarında değerlendirilmesi. TRT her yıl artan bandrol gelirleriyle önemli miktarda finansal fazlalık oluşturuyor ve bu fazlalık faiz getirili mevduat hesaplarında, devlet tahvillerinde ve diğer menkul kıymetlerde değerlendiriliyor. Kurumun 2021 yılı itibarıyla mevduat ve tahvillerinde 2 milyar 800 milyon, 2022 yılı itibarıyla mevduat ve tahvillerde 4 milyar 527 milyon TL'si bulunmaktaydı, 2023 yılında ise rakam 11 milyar 300 milyon TL olarak kayıtlara geçmiş durumda. Bu rakamın büyüklüğünün daha iyi anlaşılması adına TRT'nin 2023 bütçesinin yarısı kadar. Ayrıca, bu paranın faiz getirisi de 1,5 milyar TL. Vatandaşın ödediği vergiler kamu kurumlarına bütçe olması gerekirken faiz ve menkul kıymetlerde değerlendiriliyor. Çalışanın, emeklinin, öğrencinin tabletinden, cep telefonundan alınan bandrol ücretleri, Kurumun gelir fazlasına rağmen bu ücretlerde indirime gidilerek vatandaşın cebini rahatlatmak ve enflasyonla mücadeleye katkı sunmak yerine faizde değerlendiriliyor. Hazine ve Maliye Bakanlığının kaynak arayışında olduğu şu günlerde bu kadar ciddi bir tutarın TRT kasasında faizde olması anlaşılır gibi değil. Bu bağlamda TRT'nin kasasında bulunan 11,3 milyar TL tutarı kamu hizmetleri için kullanılacak mı, yoksa yatırım araçlarında tutulmaya devam mı edecek? TRT'nin 2024 yılı sonunda faiz ve menkul kıymetler hesabındaki tutar ne kadardır? Ayrıca, bu tutardan elde edilen faiz geliri ne kadardır? TRT neden reklam, yayın ve ürün satış gelirleriyle kendisini finanse edememektedir?

Bunlara ek ve son olarak -yine alt komisyonda sormuştum- TRT'nin dijital platformu "tabii" RTÜK'ün sitesindeki verilere baktığımızda 7 Mayıs 2023'ten bugüne RTÜK'ten yayın lisansı almadan faaliyet göstermekte. Sayın Genel Müdür "Bu konuda başvuru yapmak gerektiğini bilmiyordum, gerekiyorsa yaparım, neden yapmayayım?" demişti; demiştiniz, o günkü benim kayıtlarımda da mevcut Sayın Genel Müdürüm. Lisans alınmadığı için RTÜK'e abone başına ödenmesi gereken paylar da ödenmemektedir. TRT kârını artırırken RTÜK ise TRT eliyle gelirden mahrum bırakıldı. Bu başvuru yapılmış mıdır, yapılmadıysa nedeni nedir?

Diğer bir konu da TRT'nin, mobil uygulamalarında, kullanıcı verilerine erişim ve analiz yapmak için İsrail menşeli "AppsFlyer" isimli bir platform kullandığını... Genel Müdür ise "Evet, 2022 yılında bu firmayla anlaşılmış ve çalışıyordu. Biz İsrail olaylarının gündeme geldiği günlerde hemen bu konuya baktık ve çalışmayı sonlandırdık." demişti. Şimdi kullanılan platformun adı nedir? Hangi ülkeye aittir? Bu uygulamayla hangi verileri ne amaçla toplanmaktadır? Toplanan veriler hangi ülkede depolanmaktadır? Bu uygulama için yıllık ne kadar ücret ödenmektedir?

Teşekkür ediyorum.