AYKUT KAYA (Antalya) - Kıymetli hazırunu da saygıyla selamlıyorum.

Şimdi EÜAŞ deyince akla ilk olarak bütçe yükü ve verimsizlik geliyor. Son iki yılda EÜAŞ'a aktarılan görev zararı tutarı hızla artarak 2024'te 213,7 milyar TL'ye yükselmiştir. Bu meblağ 2023'teki 77,6 milyar TL görev zararının yüzde 175,6 üzerinde. Bu durum elektrik piyasasında fiyat sinyallerini bozmuş ve kamunun kaynak kullanımını verimsiz hâle getirmiştir. Merkezî bütçe içinde enerji sübvansiyon kaleminin en büyük payını oluşturan EÜAŞ, kamu maliyesi üzerindeki yükü artırarak diğer hizmet alanları için kaynak sıkışmasına yol açmıştır.

Diğer bir husus, EÜAŞ'ın tek kaynak tedariki kapsamındaki tedarik şirketlerine kilovatsaat başına yalnızca 48,22 kuruş tarifeyle satış yapmak zorunda bırakılarak piyasaya yapay arz aktarımı yaratmasıdır. 1 Nisan 2025'ten itibaren kayıp enerji satış tarifesi kilovatsaat başına 225 kuruşa çıkarılarak çapraz sübvansiyon mekanizmaları da derinleşmektedir. Onca özelleştirmeye rağmen 2024'te kurulu üretim kapasitesinde EÜAŞ'ın payı yüzde 19'dur ancak buna rağmen özel sektörle rekabet etmekte zorlandığı görülmektedir. Özellikle hidroelektrik ve termik santrallerindeki kapasite kullanım oranları, kuraklık ve bakım periyotlarına bağlı dalgalanmakta ve bu da özel sektörün daha yüksek kapasite faktörleriyle rekabet etmesini engellemektedir. Özetle, EÜAŞ'a aktarılan görev zararları hem fiyat sübvansiyonu yani piyasa fiyatının üzerinde satın alma hem de maliyet sübvansiyonu yani maliyetinin altında satış mekanizmalarıyla tanımlanmaktadır ve bu durum, yatırımların ve işletme performansının maliyet etkin şekilde yönetilmesini zorlaştırmaktadır. EÜAŞ'ın performansını iyileştirmek üzere sübvansiyon mekanizmaları yeniden tasarlanarak kurumun satış tarifeleri serbest piyasa fiyatlarına yakınlaştırılmalıdır. Kayıp enerji ve son kaynak tedariki tarifeleri piyasa koşullarına uyumlu hâle getirilmeli, çapraz sübvansiyonlar azaltılmalıdır. 5018 sayılı Kanun kapsamına KİT'ler de alınarak iç denetim ve performans yönetimi güçlendirilmelidir. EÜAŞ'a teknoloji yenileme, bakım optimizasyonu ve yenilenebilir entegrasyonu için performans bazlı teşvikler tanınmalıdır.

TÜNAŞ'a geldiğimizde, Akkuyu'yu konuşmamız gerek. Malumunuz, Akkuyu Santrali'ne ilişkin alım garantisi fiyatı kilovatsaat başına 12,35 sent olarak belirlenmiştir ki dünya ortalamasının yaklaşık 2-3 katıdır. Santralin yüzde 51 hissesi Rosatom'a ait olacak şekilde oluşturulan işletme modeli proje üzerindeki dış bağımlılığı artırmaktadır ve ülkemizin enerji güvenliğini zayıflatma riski taşımaktadır. Ayrıca, projenin inşaat maliyeti de artmaktadır. Rosatom Genel Müdürünün açıklamasına göre, Akkuyu'nun cari fiyatlarla maliyeti 24-25 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. Bu, başlangıçta planlanan 21-22 milyar doların üzerinde olup finansman yükümüzü artırmaktadır. Yakın dönemde ise Siemens'in parası ödenmiş ekipmanları teslim etmeyi geciktirmesi ek dava ve maliyet artışlarına sebep olmuştur yani projenin zamanında tamamlanmama riski de artmaktadır.

Tabii, bir de "yeşil dönüşüm" dediğimiz bir dönemde bu projeyi konuşmak zorunda kalmamız ayrı üzücüdür. Akkuyu temelli nükleer stratejisiyle yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği yatırımların geri planda kalması ihtimali oldukça yüksektir. Ayrıca, ÇED raporlarında 2015'te uzman imzaların sahtecilik iddialarıyla anılması, çevresel ve toplumsal kabulün yeniden tesis edilmesi zorunluluğu da hâlâ yeterince konuşulmamaktadır. Bu nedenle, ilk olarak ÇED sürecinin izlenmesi için bağımsız uzman komisyonları kurulmalı, şeffaf veri akışı sağlanmalıdır. Akkuyu'dan kaynaklı dış bağımlılığı azaltmak üzere güneş ve rüzgâr projelerine öncelik tanınmalıdır. Alım garantisi fiyatı da dünya ortalamasına yakın yani 5-6 sent aralığına güncellenmelidir ki artan kaynak yenilenebilir portföyüne aktarılabilsin.

Değerli Komisyon üyeleri, EÜAŞ'ın bütçe yükü ve verimsiz piyasa müdahaleleriyle Akkuyu projesinin yüksek maliyeti ve dışa bağımlılığı ülkemizin enerji ve iklim hedefleriyle çelişmektedir. İki kurumun bu açıdan ele alınması önem arz etmektedir.

Saygılarımı sunuyorum.