MEHMET ALİ CEVHERİ (Şanlıurfa) - Teşekkür ediyorum Başkanım.

Sağ olsun Kadim Bey bir konuştu pir konuştu.

MUSA ÇAM (İzmir) - O Tokat'a aldı alacaklarını, sen Urfa'ya bak şimdi.

MEHMET ALİ CEVHERİ (Şanlıurfa) - Evet Urfa'ya bakıyorum. Ben de şimdi Urfa'ya bakacağım. Teşekkür ediyorum.

KADİM DURMAZ (Tokat) - Daha ne olsun anlamıyoruz ki biz. GAP'a Türkiye elli yıldır veriyor, daha istiyor.

MEHMET ALİ CEVHERİ (Şanlıurfa) - Sayın Başkanım, değerli Bakanım, kıymetli Komisyon üyesi arkadaşlarım, Bakanlığımızın değerli bürokratları; hepinizi saygıyla selamlıyorum.

Kalkınma Bakanlığımız üzerine, özellikle GAP üzerine konuşacağım, hâliyle Şanlıurfalı olmanın gereği olarak.

3 Nisan 1977'de temeli atılan Güneydoğu Anadolu Projesi GAP, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sahip olduğu kaynakları değerlendirerek bu yörede yaşayan insanlarımızın gelir düzeyini ve yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgelerarası farklılıkları gidermeyi, ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine katkıda bulunmayı amaçlayan ve ülkemizi uluslararası alanda markalaştıran bir bölgesel kalkınma projesidir. Çok sektörlü, sürdürülebilir, insani gelişmeye dayalı olan GAP'ın hazırlandığı dönem dikkate alındığında günümüzde ağırlıklı olarak vurgulanan yenilikçi yaklaşımları da içeren vizyoner bir bakış açısıyla planlandığını görüyoruz. O dönemde katkısı bulunan işçisinden, mühendisinden devlet başkanına kadar hepsine saygılarımızı ve minnetlerimizi ifade ediyor, Rahmetirahman'a göçmüş olanlara da Cenab-ı Allah'tan rahmet diliyoruz.

Kalkınma programları arasında ölçek, boyut ve hedefleri itibarıyla dünyadaki en büyük atılımlardan biri olan Güneydoğu Anadolu Projesi, Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak illerinin yer aldığı, alan ve nüfus açısından ülkemizin yaklaşık yüzde 10'luk bölümünü oluşturan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde uygulanmaktadır, hem nüfus hem coğrafi alan olarak. 9 ili kapsayan GAP bölgesinin özelliklerinden birisi de Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki su havzaları içinde gelişme ve değerlendirme potansiyeli en yüksek havza oluşudur. Bölgedeki su havzaları, aynı zamanda Türkiye'nin su potansiyelinin yüzde 28'ini oluşturmaktadır; Fırat yüzde 17, Dicle ise yüzde 11 su potansiyeline sahiptir.

GAP Master Planı 1989'da hazırlanmıştı. Bölgede 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve sulama şebekelerinin yapımı planlanmıştır. GAP'ın tamamlanmasıyla 1,8 milyon hektar alanının sulamaya açılması, yılda 27 milyar kilovatsaat hidroelektrik enerji üretimiyle ülke enerji ihtiyacının büyük bir bölümünün karşılanması öngörülmüştür. Tarım, sanayi, enerji, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımları gibi birçok sektörü kapsamaktadır.

GAP kapsamındaki yatırımlara 2003-2016 döneminde 2017 yılı fiyatlarıyla yaklaşık 64,4 milyar TL kaynak ayrılmış, yüzde 85,6 nakdi gerçekleşme ile 55,1 milyar TL'si yatırıma dönüşmüştür. 2017 yılında GAP bölgesine tahsis edilen kaynak yaklaşık 5,8 milyar TL olmuştur.

Eylem planlarıyla birlikte GAP bölgesinde gerçekleştirilen yatırımlar, bölgenin ekonomik ve sosyal gelişimini hızlandırmış, ülke ekonomisine katkısını artırmış ve bölgenin sosyoekonomik göstergelerini iyileştirmiştir.

Gelişmekte olan ülkelerin en temel göstergelerinden biri olan ihracatta Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin 2007 yılında 3,3 milyar dolar olan ihracat tutarı yüzde 164 artarak 2016 yılında 8,7 milyar dolara ulaşmıştır. Bölgeden yapılan ihracatın ülke ihracatı içindeki payı ise yüzde 3,1'den yüzde 6,1'e yükselmiştir.

GAP'ta iş gücüne katılma oranı 2007 yılında yüzde 34 iken 2016 yılında yüzde 43,7'ye çıkmıştır. İstihdam oranı da 2007 yılında yüzde 28,3 ve 2016 yılında yüzde 35 olarak gerçekleşmiştir. 2008-2016 yılları itibarıyla ülke genelinde istihdam edilen kişi sayısında yüzde 31'lik artışa karşılık, bölgede istihdam edilen kişi sayısında ise yüzde 67'lik bir artış meydana gelmiştir.

Bölgede 2002 yılında 155 adet teşvik belgesi verilmiş, 872 milyon TL sabit yatırım tutarıyla 8.753 kişilik istihdam öngörülmüştür. 2012 yılında ise 482 teşvik belgesi, 4.975 milyon TL sabit yatırım tutarı ve 21.960 kişilik istihdam, 2016 yılında ise 588 belge ile 4.750 milyon TL sabit yatırım ve 25.471 istihdam öngörülmüştür.

GAP'la birlikte bölgede birçok sektörde önemli artışlar meydana gelmiştir. İlköğretimde 2007-2008 eğitim öğretim yılında derslik başına düşen öğrenci sayısı 44 iken 14 birim iyileşerek 2016-2017 döneminde 30'a kadar düşmüştür.

2008-2016 döneminde okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretimde yaklaşık 26 bin derslik oluşturulmuştur. Sadece Şanlıurfa'da derslik sayısı 2002'de 5.101iken bugün derslik sayısı 19.003'e yükselmiştir. Bölgede 6 yeni üniversite kurulmuş ve üniversite sayısı 9'a çıkarılmıştır. Bu üniversitelere yaklaşık 2,7 milyar liranın üzerinde kaynak tahsis edilmiştir.

2008-2017 döneminde 10.200 öğrenci kapasiteli 15 adet yurt tamamlanmıştır. Ayrıca 2015-2017 döneminde kiralama yöntemiyle 15.767 kişilik olmak üzere 25.967 kişilik bir kapasite oluşturulmuştur.

2002 yılında 63 olan hastane sayısı ve 8.223 yatak sayısı mevcut iken 2015 yılında hastane sayısı 128'e, yatak sayısı 17.500'e yükselmiştir.

Toplam hekim sayısı 2002 yılında 4.430 iken bugün 10.960'a ulaşmıştır.

GAP bölgesinde bebek ölüm oranlarına baktığımızda, 2009 yılında binde 17,5 iken 2016 yılı sonunda binde 14,5'e düşmüştür. GAP Eylem Planı'yla birlikte ilk olarak GAP illerinde Sosyal Destek Programı (SODES) uygulanmaya başlanmış, SODES kapsamında desteklenen 3.412 projeye 444,4 milyon TL kaynak aktarılmıştır.

GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığına bağlı Çok Amaçlı Toplum Merkezi sayısı 45'e ulaşmıştır.

2003-2017 döneminde GAP illerinde 82.643 konutluk uygulama yürütülmüştür; 53.084 konut tamamlanmış, 29.559 konutun inşaat ve proje işleri devam etmektedir.

2002 yılı sonunda sulamaya açılan alan 198.854 hektar iken bugün, 2017 yılı sonunda 503.521 hektara ulaşmıştır. Yine 72 bin hektar civarında alanda proje çalışmaları devam etmektedir. Master Plan hedefi olan 1,8 milyon hektara göre sulama projelerinin yaklaşık yüzde 28'i işletmeye alınmıştır.

Bölgedeki organize sanayi bölgesi sayısı 17, küçük sanayi sitesi sayısı 36'ya yükselmiştir.

Yine, bölgede mevcut yenilenebilir enerji kaynaklarının tüm potansiyelinin kullanılması ve yaygınlaştırılması amacıyla GAP Bölgesinde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının ve Enerji Verimliliğinin Artırılması Projesi'ne başlanılmıştır.

Sulamaya açılan alanlarda çiftçi geliri artarken sulamadan yararlanamayacak olan kesimdeki halkın gelirinde bir artış meydana gelmeyecektir. GAP İdaresi, sulamadan yararlanamayacak az topraklı ya da hiç toprağı olmayan nüfusun gelir düzeyini artırmak, yaşam koşullarını iyileştirmek amacıyla Sulama Dışı Alanlarda Halkın Gelir Düzeyinin Artırılması Projesi'ni yürütmektedir. Projeyle hayvancılık, arıcılık, seracılık, meyvecilik, organik tarım, su ürünleri gibi alanlarda tarımsal üretimi destekleyici model projeler planlanmış, yürütülmüş ve yürütülmektedir. Bu arada, tabii, Suriyelilere yönelik birçok proje uygulama alanına konulmuştur; zamanımızın darlığı itibarıyla saymak istemiyorum.

Bölgesel dengesizliklerin azaltılması ve bölgede yaşayan insanların yaşam standartlarının belirli bir düzeye yükseltilmesini hedef alan GAP'la birlikte Şanlıurfa tekrar suya kavuşarak koca geçmişi ve verimli arazileriyle bölgenin incisi konumuna gelmiştir. Harran Ovası başta olmak üzere sulanabilir arazilerde pamuk üretimi hız kazanmış ve buna bağlı olarak çırçırla başlayan tekstil sektörü zamanla iplik, örme ve boyama yatırımlarına kadar ilerlemiştir. 2012 yılında yeni teşvik sisteminin uygulanmaya başlanmasıyla beraber, ülke genelinde verilen belgelerin öngördüğü istihdam sayısında Şanlıurfa ilk 10'daki yerini bütün yıllar itibarıyla korumuştur.

Ekonomiye katkısı her geçen gün daha çok artan Şanlıurfa, sahip olduğu yatırım potansiyelinin en verimli şekilde değerlendirilmesi ve bölge insanının üretken, müteşebbis ve aktif hâle getirilmesiyle kuşkusuz ülkenin ticari lokomotiflerinden birisi olacaktır. GAP Projesi içerisinde büyük öneme sahip olan Şanlıurfa ilinin bazı önemli göstergelerine bakacak olursak Şanlıurfa'nın 2002 yılında 6,9 milyon dolar olan ihracat tutarı 2016 yılında 192,7 milyon dolara ulaşmıştır. Şanlıurfa-Diyarbakır bölgesinde iş gücüne katılma oranı 2008 yılında yüzde 31,8 ve 2016 yılında yüzde 45,2 olarak gerçekleşmiştir.

(Mikrofon otomatik cihaz tarafından kapatıldı)

(Oturum Başkanlığına Başkan Süreyya Sadi Bilgiç geçti)

BAŞKAN - Bir dakika lütfen.

Buyurun.

MEHMET ALİ CEVHERİ (Şanlıurfa) - İstihdam oranı da aynı yılarda sırasıyla yüzde 27,3 ve yüzde 37,4 olarak gerçekleşmiştir. Şanlıurfa ilinde 2002 yılında 19 adet teşvik belgesi verilmiş, 150 milyon TL sabit yatırım tutarıyla 1.521 kişilik istihdam öngörülmüştür. 2012 yılı Haziran ayında uygulamaya konulan yeni teşvik yasasıyla önemli artışlar meydana gelmiştir. 2012 yılında 83 teşvik belgesi, 430 milyon TL sabit yatırım tutarı ve 5.507 kişilik istihdam, 2016 yılında 93 belge ile 460 milyon TL sabit yatırım tutarı ve 4.617 kişilik istihdam öngörülmüştür. Şanlıurfa'daki organize sanayi bölgesinde 15 bin kişi istihdam edilmektedir. İki organize sanayi bölgesi birleştirildi, üçüncü organize sanayi bölgesi için çalışmalar devam ediyor. Bunun için de ayrıca teşekkür ediyorum.

Sayın Bakanım, takdir edersiniz, tabii, devletimiz GAP'a çok ciddi manada yatırım yaptı, bölgede ciddi manada iyileştirmeler meydana geldi. Değerli bir büyüğümüzün ifadesiyle GAP Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sigortasıdır ancak özellikle GAP Master Planı'nda 1 milyon 842 bin hektarlık bir alanın sulamaya açılması planlamıştır. Malum, şu anda 503 bin hektar alan sulamaya açılmıştır. Bunun 362 bin 500 hektarı Şanlıurfa'dadır ancak tabii, Şanlıurfa'nın GAP içerisindeki potansiyeli çok ciddi manada önemli bir yere sahip olduğundan hâlen Şanlıurfa'da 600 bin hektara yakın arazi sulanmayı beklemekte ve GAP Bölgesi'nde de 1 milyon 300 bin hektar arazinin sulamaya açılması gerekmektedir. Eğer bunlar olursa ben inanıyorum ki Şanlıurfa ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Türkiye tarım hasılasında çok ciddi manada bir noktaya gelecektir.

Bölgemizde işsizlik çok yüksek boyutlardadır yani Şanlıurfa'da genç nüfusumuzun yaş ortalaması 19,1, nüfusumuzun yüzde 70'i genç. 1 milyon 942 bin bizim nüfusumuz var, 500 bini aşan Suriyeli hemşehrimiz, kardeşimiz var ve bunlar da öyle anlaşılıyor ki artık yerleşik olacaklar. Bundan dolayı, özellikle sulama projeleri çok önem arz etmektedir. Bu noktada, ben özellikle desteklerinizi arz ediyor, saygılar sunuyor, bütçenizin hayırlara vesile olmasını diliyor, saygılar sunuyorum.