ERHAN USTA (Samsun) - Teşekkür ederim.

İBRAHİM AYDEMİR (Erzurum) - Ya, biraz değiş Garo.

EKREM ÇELEBİ (Ağrı) - Senin dilin çok yaralayıcı bir dil, beraber görev yapıyoruz yani.

ERHAN USTA (Samsun) - Sayın Başkan, değerli milletvekilleri...

BAŞKAN CEVDET YILMAZ - Değerli arkadaşlar, Sayın Usta'ya söz verdim, lütfen...

ERHAN USTA (Samsun) - Sayın Başkan, değerli milletvekilleri, Merkez Bankasının değerli temsilcileri, değerli basın mensupları; ben de hepinizi saygıyla selamlıyorum.

Tabii, biz konuşmanın iki bölümden oluşacağını düşünüyorduk, önce değerlendirme yapacağız, sonra soru, ancak Sayın Başkan "İkisini birleştirelim." deyince... Düşüncelerimizi değişik mecralarda açıklıyoruz, işte, sosyal medya hesaplarımızda, basın toplantılarımızda, efendim, Meclis konuşmalarımızda -bilmiyorum, Sayın Başkan bunları takip ediyor mu- o yüzden değerlendirme yapmak yerine sorularımla ben konuşmamı sürdüreceğim.

Yalnız, benim sunumda aslında en dikkatimi çeken, bana göre de en kritik açıklama, gıda enflasyonunun son ayda yüzde 29'dan yüzde 28,79'a düşmesine yönelik Sayın Başkanın açıklamasıydı, gerçekten bunun üzerinde de uzun uzadıya durdu, "Taze sebze meyveden şey yaptım." dedi. 29'dan 28,79'a 0,2 puanlık düşüşü bize izah etti yani 29'a çıkışı izah etmediyse de en azından 0,2 puanlık düşüşü izah etti, kendisine de bu detaya girdiği için çok teşekkür ediyorum.

Garo Bey de ifade etti, ben de bunları çıkarmıştım, baktım şöyle, bize birden fazla sunum yapan hiç Merkez Bankası Başkanı olmuş mu; nasip olmamış. Yani Erdem Başçı'yı geçiyorum onun daha öncesinde 2016'dan itibaren Murat Çetinkaya 1 defa, Murat Ünsal 1 defa, Naci Ağbal 1 defa yapmış. Bu istatistiğe göre herhâlde sizin de 2'nci bir sunumunuzu sizden dinleyemeyeceğimiz görünüyor buradan bakınca.

Sayın Başkan, benim size, bu başarılarınıza ve Merkez Bankasının kredibilitesine gösterdiğiniz önemden dolayı "41 kere maşallah." anlamına da gelsin diye 41 tane sorum olacak, izninizle bunları sormak istiyorum.

Birinci sorum, Türkiye'nin hangi alanlarda yapısal reform ihtiyacı var?

Hatta belki takip etmesi kolay olsun diye size de bir nüsha vereyim.

2) Bugün uygulanan maliye politikasının para politikasıyla uyumlu olduğunu düşünüyor musunuz? Maliye politikasından memnun musunuz?

Not da almıyorsunuz, sorulara da bakmıyorsunuz.

ORHAN YEGİN (Ankara) - Verdiniz ya soruları.

ERHAN USTA (Samsun) - Bakmıyor da kâğıt orada duruyor. Yani Sayın Başkanın...

ORHAN YEGİN (Ankara) - Soruları verdiniz ya.

ERHAN USTA (Samsun) - O zaten tek bir yere bakıyor.

BAŞKAN CEVDET YILMAZ - Değerli arkadaşlar, kişisel tartışmalara girmeyelim, görüşlerimizi ifade edelim.

ERHAN USTA (Samsun) - Raporlarınızda neden Hükûmete eleştiri ve önerilerde bulunmuyorsunuz?

GARO PAYLAN (Diyarbakır) - Başkanım ama bu önemli bir şey yani. Ciddiye almıyor yani.

BAŞKAN CEVDET YILMAZ - Yok yok, öyle... Niye öyle düşünüyorsunuz ya?

ERHAN USTA (Samsun) - Sayın Başkanın baktığı tek bir yer var, onu biliyorum Sayın Başkan yani ama bunu bu kadar açık etmesine gerek yoktu esasında.

UĞUR AYDEMİR (Manisa) - Sayın Başkanım, "Ciddiye almıyor." diyor da rica ediyoruz, lütfen, yani şahıslarla uğraşmayın diyoruz. Hani Sayın Usta, lütfen "Tek bir yere bakıyor." zaten dedikten sonra yani "Niye benim sorularıma bakmıyor?" demek...

ERHAN USTA (Samsun) - Hayır, önce soruya bakmadığını gördükten sonra o tespiti yaptım beyefendi.

UĞUR AYDEMİR (Manisa) - Öyle olur yani daha böyle...

ORHAN YEGİN (Ankara) - Size bakarak dinliyoruz aslında sizi.

BAŞKAN CEVDET YILMAZ - Sayın Usta, devam edin lütfen.

ERHAN USTA (Samsun) - Yani sorular veriyoruz...

Önemli değil, peki, tutanaklardan bakacaktır belki.

Dördüncü sorum, Türkiye dünyanın en kırılgan ekonomilerinden bir tanesi. Ülkemizin kırılganlığının azaltılması için neler yapılmalıdır?

5) Bugün itibarıyla geriye doğru baktığınızda, son PPK'deki 100 baz puan faiz indiriminin doğru bir karar olduğuna inanıyor musunuz, sizce bu karar Merkez Bankasının bağımsızlığına gölge düşürmüş müdür?

6) Kısa vadeli faiz indiriminiz uzun vadeli faizleri artırdı. Piyasa sizi anlamadı mı? Bunu bir iletişim kazası olarak mı görüyorsunuz?

7) Faiz indirim kararınızı Cumhurbaşkanının yetersiz bulduğuna ilişkin dış basında yorumlar yapılıyor ve görevden alınacağınız konuşuluyor. Cumhurbaşkanının böyle bir tasarrufu olursa bunu size karşı yapılmış bir haksızlık olarak görür müsünüz?

8) Üç yılda 4 Merkez Bankası Başkanı değişikliğini bağımsızlık açısından nasıl değerlendiriyorsunuz? Bunun Merkez Bankasının kredibilitesini nasıl etkilediğini düşünüyorsunuz?

9) Merkez Bankası bağımsızlığından ne anlıyorsunuz?

10) Sizce uluslararası veya Merkez Bankası net rezerv tanımı ne olmalıdır? Çünkü bu konuya hiç girmiyorsunuz.

11) Net rezerv tanımını neden kullanmıyorsunuz? Net rezervlerin eksi olduğu bir ortamda bu tanımı kullanmayı bir ihtiyaç olarak görmüyor musunuz?

12) "Bizi eleştirenler neden brüt rezervlere bakmıyorlar?" ifadenizde eski siyasetçi kimliğinizin varsa teknisyen kimliğinize baskın geldiğini düşünüyor musunuz?

13) Başkan olduktan sonra Berat Albayrak döneminde buharlaşan 128 milyar dolara ne olduğunu hiç araştırdınız mı? Bu eleştirilere ilişkin değerlendirmeniz nedir?

14) Rezerv biriktirme stratejiniz nedir? Yıllar itibarıyla ne kadar rezerv biriktirmeyi hedefliyorsunuz?

15) Türkiye'nin şu anda potansiyel büyümesini ne olarak hesap ediyorsunuz, Merkez Bankası olarak tabii ki?

16) Potansiyel büyümenin son yıllarda düştüğü yorumlarına katılıyor musunuz?

17) Türk lirasının hızlı değer kaybının, Avrupa Birliği ekonomik büyümesinin ve yurt içi talebin bu yoldaki ihracat artışına katkısını analiz ettiniz mi? Yani 3 unsurun; Türk lirası değer kaybının, AB büyümesinin ve yurt içi talebin. Sunumunuzda bir miktar bahsettiniz ancak hani katkı şeklinde değil yani bunların etkili olduğu söyleniyor, zaten bunlar biliniyor ancak hangisinin katkısı daha fazladır, mutlaka teknisyen arkadaşlar ayrıştırmışlardır katkıları. Bu ihracat artışını sürdürülebilir görüyor musunuz? Bu katkıları da öğrenmek istiyorum.

18) Ağustos 2021'de altın hariç ithalat artışının ihracat artışından yüksek olmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

19) Kısa, orta ve uzun vadede ülkemiz için makul (cari denge/GSYİH) oranını ne olarak öngörüyorsunuz? Daha doğrusu "öngörüyorsunuz" değil, nedir, ne olmalıdır? Orta vadeli programda hedefler var ama onun dışında sizin düşünceniz var mı veya daha uzun vadede nasıl düşünüyorsunuz?

20) Ödemeler dengesi istatistiklerinde faiz giderlerimizin tamamını açıkça göremiyoruz, bunu göstermeye yönelik bir çalışmanız olacak mı?

21) 2020 yılı sonu itibarıyla on sekiz yıllık AK PARTİ hükûmetleri döneminde bütçeden ödenen toplam faiz 494,1 milyar dolar; on sekiz yıllık dönem, 2020 sonu itibarıyla. AK PARTİ hükûmetlerinden önceki on sekiz yılda ise -yani iki aynı dönemi karşılaştırıyorum- bunun tam yarısı kadar, 247 milyar dolar toplam faiz ödenmiştir. Faiz lobisi iddiaları çerçevesinde bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

22) Türkiye, 2020 yılı sonu itibarıyla on sekiz yıllık AK PARTİ hükûmetleri döneminde 570,7 milyar dolar cari açık; AK PARTİ hükûmetlerinden önceki on sekiz yılda ise sadece 22,5 milyar dolar cari açık vermiştir, yani net dış kaynak kullanmıştır. Aynı dönemlerde Türkiye ile gelişmekte olan ülkeler büyümesini mukayese ettiğimizde AK PARTİ öncesi dönemde Türkiye, gelişmekte olan ülkeler kadar yani yüzde 3,9 büyümüştür. Ancak, AK PARTİ hükûmetleri döneminde çok yüksek -yani 22,5 milyar dolar bir taraftan on sekiz yıl, 571 milyar dolar bir tarafta on sekiz yıl- dış kaynak kullanılmasına rağmen gelişmekte olan ülkeler ortalaması olan yüzde 5,3'ün altında yüzde 5,1 büyümüştür, bu tespit. Bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz? Sorum bu.

23) 2021 yılı hariç on sekiz yıllık AK PARTİ hükûmetleri döneminde kullanılan 570,7 milyar dolarlık dış tasarrufun -yani az önceki bahsettiğim cari açık toplamının- verimli kullanıldığına inanıyor musunuz? Ülkenin üretim kapasitesi bu miktarda artmış mıdır?

24) Uzun vadeli, ucuz, sağlıklı dış finansman sağlamak için Türkiye ne yapmalıdır?

25) Ödemeler dengesindeki net hata ve noksan kalemindeki son gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz?

26) Sektörlerin ve firmaların rekabet gücü, yatırım ihtiyacı, kârlılık, döviz açık pozisyonu bağlamında Türkiye'de sektörlerin durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Biz biliyoruz ki Merkez Bankasında sektörlere ilişkin çok ciddi çalışmalar var. Buradaki "sektör"den kastım imalat sanayisi, hizmetler, tarım şeklinde değil, imalatın alt dallarına da girecek şekilde sektör ve firma üzerinde yani rekabet gücü, yatırım ihtiyacı, kârlılık ve döviz açık pozisyonu açısından sektörlerin durumunu... Tabii, bu hemen cevap verilecek bir şey değil, buna ilişkin yazılı olarak verilirse biz çok memnun oluruz.

27) Rekabetçi kur yorumlarına ilişkin değerlendirmeniz nedir? Zaman zaman böyle kur arttıkça "rekabetçi kur" diye birileri bir laf atıyor ortaya. Buna ilişkin Sayın Başkan, sizin değerlendirmeniz nedir?

28) Kur, kur-enflasyon geçişkenliği arttı mı azaldı mı? Yüzde 10 kur artışının enflasyonu kaç puan artıracağını hesap ediyorsunuz? En son buna ilişkin "yüzde 20" denilmişti ama muhtemelen değişmiştir veya yeni bir hesap var mı diye onu öğrenmeye çalışıyorum aslında.

29) Son PPK öncesi enerji, gıda gibi ürünlerdeki fiyat artışlarının arızi olduğunu ifade edip çekirdek enflasyonu dikkate alarak faiz kararlarını belirleyeceğinizi ifade ettiniz. Eylül ayında çekirdek enflasyonun da yükselmesiyle "Manşet enflasyona da bakarız." dediniz. Bu, bir fikir değiştirme midir?

(Mikrofon otomatik cihaz tarafından kapatıldı)

BAŞKAN CEVDET YILMAZ - Tamamlayalım lütfen.

ERHAN USTA (Samsun) - Az kaldı.

Son kur artışlarından sonra çekirdek enflasyon daha hızlı artarsa neye bakacaksınız?

30) Cumhurbaşkanı Erdoğan son günlerdeki bir açıklamasında "Akaryakıt ve diğer enerji fiyat artışlarının 1/3'ünü, 1/5'ini ancak yansıtıyoruz." dedi. Hem bu açıklamayı hem de küresel piyasalardaki enerji fiyat artışını dikkate aldığınızda faiz politikanızı belirlerken enerji fiyat artışlarını arızi görmeniz ne kadar mantıklıdır?

31) Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın "faiz sebep, enflasyon sonuç" teorisine katılıyor musunuz? Bu teori kararlarınızı etkiliyor mu?

32) Gelir dağılımı bozuluyor, yoksulluk artıyor. Bu durum enflasyonla mücadelede işinizi zorlaştırmayacak mı?

33) Geleneksel olarak orta vadeli programların son yılında enflasyon hedefi yüzde 5; bundan önceki de 4,9'du, o arıziydi ama geleneksel olarak yüzde 5 olurdu son yılın enflasyon hedefi. Üç yıllık yapılıyor biliyorsunuz, son OVP'de, 3'üncü yıl olan 2024'te TÜFE hedefi yüzde 7,6 olarak yer aldı. Türkiye orta vadedeki yüzde 5 enflasyon hedefinden vaz mı geçti? Sorum bu.

34) Yıllık bazda yurt içi ÜFE ile TÜFE arasında yaklaşık 25 puanlık bir makas var, bu farkı nasıl değerlendiriyorsunuz?

35) Bankalarda sorunlu krediler tam olarak gösterilmiyor. Bunu finansal istikrar açısından bir risk olarak görüyor musunuz?

36) Parlamentoda milletvekillerine yaptığınız bu sunumun yaptırımcılara yaptığınız sunumdan farkı nedir? Öyle ya, bizim bir farkımız olmalı Parlamento olarak, bu farkı izah ederseniz sevinirim.

37) Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının Ankara'da olması gerekmiyor mu? Çünkü nihayetinde Hükûmetle koordinasyon içerisinde olması gerekir. "Hükûmet" derken, sadece Sayın Cumhurbaşkanı anlamında demiyorum, kurumlarıyla, hazinesiyle, maliyesiyle, işte diğer kurumlarıyla, stratejisiyle olmanız gerekir. Özel sektörle ilişkileri zaten sistem üzerinden gidiyor dolayısıyla Merkez Bankasının İstanbul'a taşınmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

38) Pandemi döneminde uygulanan maliye politikasını ve kredi politikasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Bugün işlerinizi zorlaştırdığını düşünüyor musunuz? Yani sizden önce uygulanan maliye politikasının ve kredi politikasının bugün sizin işlerinizi zorlaştırdığını düşünüyor musunuz?

39) Sunumunuzda pandemi döneminde yapılan mali ve finansal destekleri birbirinden ayırmadan, topluca verdiniz, Makroekonomik analiz açısından bunu ayrıştırarak incelemeniz gerekmiyor mu? Çok kısa bir şekilde rakamla ifade edecek olursak -zaten hepimiz IMF rakamlarını kullanıyoruz- mesela yani burada dünyanın da daha çok kullandığı rakam; harcamalar, ilave harcamalar ve vazgeçilen gelirler, bu anlamda baktığımızda, Türkiye, pandemi döneminden bugüne kadar millî gelirin yüzde 2,7'si kadar bir destek vermiş. Bu desteğin G20'deki gelişmiş ülkelerdeki aritmetik ortalaması yüzde 12,9 yani bizde 2,7 olan 12,9. "Emerging market"lerde G20'deki "emerging"lerde, gelişmekte olan ülkelerde ortalama 4,3, bizde 2,7 olan; bizden tek düşük olan bir Meksika var, o da zaten her şeyde bizim altımızda. Onun dışında yani G20 ülkeleri içerisinde en az mali desteği veren ülkeyiz. G20'nin dışındaki "advanced" ekonomilerde ise ortalama oran 10,1 ama siz bunu 9,5 olarak finansal desteklerle birlikte veriyorsunuz. Bunu hakikaten bir teknisyen kimliğinizle mi yapıyorsunuz yoksa zaten siyasetçiler hep bunu veriyor, biz bunu biliyoruz, yoksa yine burada eski siyasetçi kimliğiniz mi baskın geliyor? Bu konuda bir değerlendirme yapmanızı istirham edeceğim.

40) Türk lirasının değerini nasıl koruyacaksınız Sayın Başkan? Şimdi az önce de ifade edildi, bir, Merkez Bankasının en önemli silahı -hadi "itibarı" deyince arkadaşlar alınıyor- kredibilitedir, şu anda Merkez Bankası sıfır kredibiliteyle çalışıyor. Bunu çok üzülerek söylüyorum bu ülkenin bir vatandaşı olarak, yirmi altı buçuk yıl Merkez Bankasıyla çok sıkı çalışmış bir eski teknisyen olarak söylüyorum, bu anlamda kullanacağımız bir alan yok. İkincisi, enstrüman olarak 2 tane silahımız var başlıca, bir tanesi faiz, bir tanesi de rezerv. Faizde de zaten limitliyiz, daha nereye kadar artıracaksınız? Ki artırma gibi bir düşünceniz de yok. Faizin yüksek olmasından biz de şikâyetçiyiz, bunu zaten her platformda söylüyoruz dolayısıyla faizde gidecek bir alan yok. Rezervler... İşte net tanımını sizden o yüzden istiyorum, farklı tanımlar var, Bloomberg farklı kullanıyor, biz farklı kullanıyoruz. Mesela son birkaç gündür yaptığımız o, eksi 45 milyar dolar bizim hesaplamamıza göre de -yani isterse eksi 40- olsun ama eksi, rezervi yok Türkiye'nin, bunu net olarak görüyoruz. Dolayısıyla, 2 tane enstrüman elinizde olmadan yerli paranın kıymetini nasıl koruyacaksınız? Türk lirası korumasız mı Sayın Başkan?

41) CDS'ten ne anlıyorsunuz?

Çok teşekkür ederim.