RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Değerli milletvekilleri, bugün aslında başka bir konuşma yapmayı planlamıştım; bu, çevre, yeşil dönüşüm, kentleşme, doğal afetlerle mücadele gibi, buralarda neler yapılıyor, neler yapılmalı; kalkınma planı çerçevesinde, programlar çerçevesinde mevcut olarak yapılması planlanan neler, eksikler varsa neler, onları söyleyecektim ama bu İzmir Körfezi tartışması aslında bir anlamda, belki birçok konuşacağımız şeyi erteledi, başka şeyleri... Doğal olarak şimdi bunlardan da bahsedeceğim ama kısaca bir şeyler söyleyeyim.

Tabii, çevre ve kentleşme konusu, bu, kirlilik konusu önemli ama şunu bilmek lazım: Türkiye'nin hemen bütün nehirlerinde, göllerinde, derelerinde, denizlerinde kirlilik sorunu var. Hızlı nüfus artışı, çarpık kentleşme, rant odaklı imar politikaları, imar afları, doğayı tahrip eden madencilik faaliyetleri sadece denizlerimizi de değil tatlı su kaynaklarını, topraklarımızı ve soluduğumuz havayı kirletiyor yani çok ciddi bir kirlilik var ortada, sadece münferit olaylar yok. Bugün Türkiye'de, hele bu körfez gibi yapılarda kirli olmayan bir tane yer gösterin bana. Tabii, şu önemli: Bunlara karşı öncelikle önlem alması gereken merkezî Hükûmet yani iktidar çünkü kalkınma planlarını hazırlıyorsunuz değil mi? Orta vadeli program, yıllık program, yatırım programları hazırlanıyor, buralarda stratejiler oluşturuluyor, ona göre politikalar belirleniyor, tedbirler alınıyor, finansman kaynakları ayrılıyor ve sonucunda da konuyla ilgili kurum ve kuruluşlar ve yerel yönetimler arasında bir koordinasyon oluyor; bunların hepsi sizin sorumluluğunuz yani merkezî Hükûmetin sorumluluğu. Ayrıca da tüm bunların dışında da denetim yetkileri var Bakanlığın yani bu Bakanlık herhangi bir bakanlık değil, çok geniş bir faaliyet alanı olan bir Bakanlık. O yüzden, var olan sorunları oturup da yerel yönetimlere aktarmak, yerel yönetimleri suçlamak yerine, bu sorunlara bizzat el koyup çözmesi gereken sizsiniz ama bunu yapmıyorsunuz.

Şimdi, İzmir Körfezi'nde kirlilik sorunu varsa... Ta, 2000'lerde Büyük Kanal Projesi vardı, bir ölçüde temizlendi, sonrasında yeniden var olan sorunlar her yerde olduğu gibi İzmir'de de ortaya çıktı ama bu sorun, özellikle 2016'dan itibaren çok ciddi olarak tartışılıyor Sayın Bakan, bu sorun çoktan çözülmeliydi. Ve şunu söylemem gerekiyor: İzmir Körfezi'ndeki kirlilik sorununun nedenlerini tartışmamız lazım yani kirlilik sonuçta bir sonuç, kendi kendine oluşmadı bu kirlilik. Siz bu kirliliği söylüyorsunuz ve gerekli arıtma yapılmadığı için Büyükşehir Belediyesini suçluyorsunuz ama sonuçta, arıtma sadece son aşamada gelen bir iş ve arıtmayla bu sorunu, kirliliğin nedenlerini ortadan kaldırmadan bu sorunu çözemezsiniz, çözemeyiz. Ne bu nedenler? Evsel, endüstriyel ve tarımsal atıklar dereler yoluyla iç körfeze akıyor. Gediz Nehri belki de Türkiye içindeki en kirli nehirlerden biri, kirlilik had safhada ve sadece İzmir'den değil, Kütahya'dan başlıyor, Kütahya, Uşak, Manisa, İzmir'e kadar geliyor yani bütün Ege Bölgesi'ni ilgilendiriyor. Sanayi bölgelerinden ve sanayi tesislerinden kaynaklı kirlilik var; gemiler, Alsancak Limanı var, tersane var ve bunların getirdiği birtakım kirlilikler var. Bütün bunların hepsi ciddi problemler oluşturuyor yani bunların ortadan kaldırılması gerekiyor, bunun için de bir kere, bu tespiti doğru yapmamız lazım. Siz bu tespiti bana göre doğru yapmadınız, siz tamamen "Arıtma yapılmıyor, arıtma olmadığı için kirlilik devam ediyor." öyle dediniz canım, konuşmanız burada; burada onun dışında bir tane neden yok sunuşunuzda.

ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANI MURAT KURUM - Eylem planına bakarsanız hepsi var.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Ne eylem planı, ben burada yaptığınız sunuşa bakıyorum, söyledikleriniz burada...

ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANI MURAT KURUM - Orada var, orada var; eylem planı var orada.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Yapmayın canım, olur mu öyle şey.

Şimdi, bakın, körfez bir alıcı ortam, bu alıcı ortama deşarj yapan tüm kurumların denetimi Çevre ve Şehircilik Bakanlığında, bu denetimleri siz yapacaksınız. Çevreyi kirleten kurumlara ceza kesmesi ve kirlenen ortamı bu cezalarla eski hâle getirme sorumluluğu da Çevre ve Şehircilik Bakanlığında. Körfeze deşarj yapan Alsancak Limanı, askerî tersane, Gediz Nehri, organize sanayi tesisleri; bunların denetimi de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılıyor yani bu denetimleri yapıp bu sorunları ortadan kaldırmanız gerekirdi ama kalkmamış.

Şimdi, bakın, 2016'dan beri tartışıyoruz. İzmir’de iki kanaldan bahsediliyor; bir navigasyon kanalı, bir sirkülasyon kanalı. Navigasyon kanalı gemilerin limana yanaşmasıyla ilgili bir kanal, bir de sirkülasyon kanalı var oradaki körfezin temizlenmesine ilişkin. Bu, daha önce konuşulmuş aslında; navigasyon kanalının yapılması merkezî Hükûmetin sorumluluğunda ve Bakanlık bunu almış, üstlenmiş.

ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANI MURAT KURUM - Kısmen de yapmış.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Kısmen yapmışsınız değil, hâlâ birtakım şeyler var, onaylar verilmemiş, ÇED raporu 2016'da verilmiş -onunla ilgili bilgileri istedim- 2021 yılında da imar planları askıya çıkarılmış olmasına rağmen doğal yaşam alanları imar planlarının son onayının verilmemesi nedeniyle proje hayata geçmemiş, bekliyor; çoktan olmalıydı navigasyon kanalı ve sirkülasyon kanalı yani olmadığı için bunlar bu sorunun ve tabii ki ben şunu… Bu sadece merkezî Hükûmetin alanında değil, tabii ki yerel yönetimin de büyükşehir belediyesinin de yapması gerekenler var hatta başka bir şey söyleyeyim, Tarım ve Orman Bakanlığının, belki Ulaştırma Bakanlığının, askerî gemiler için Millî Savunma Bakanlığının, hepsinin yapması gerekenler var. Bunu koordine edecek olan, buna gerekli kaynağı aktaracak olan, bunların hepsini bir araya getirip çözecek olan sizsiniz ama siz öyle yapmadınız…

ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANI MURAT KURUM - Sizin Başkan toplantıya gelmedi Sayın Başkan.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Efendim?

ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANI MURAT KURUM - Başkanınız lütfedip toplantıya gelmedi.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Ya ben yani şimdi burada oturup bunları… Yani bunu sağlayacaksınız. Şimdi, orada sizin aranızda ne oldu, bilmem onu ama ben Devlet Planlama Teşkilatında yetiştim, biz kurumlarda hepimiz bir araya gelirdik, Türkiye'nin bütün kurumlarının yetkilileri bir araya gelir, her şeyi konuşurduk ve orada birtakım kararlar alınırdı, plan yapardık, program yapardık, perspektifleri oluştururduk.

ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANI MURAT KURUM - Belediye Başkanınız yapmadı.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Hayır ama yapacak, bir güvensizlik varsa da o zaman siz bunu ortadan kaldıracaksınız yani siz şimdi bunu söylediniz, yarın çıkar Büyükşehir Belediye Başkanı bir şey söyler. O zaman ne olacak? Bu sorun kalıyor. Keşke burada siz bunları yapacağınızı, deseydiniz ki burada “Merkezî Hükûmet olarak körfezin temizliğinde biz şunları yapacağız, şu anlamda biz giriyoruz devreye.”, biz de derdik ki: “Teşekkür ederiz, ne güzel, gecikmeler oldu ama en azından artık telafi ediyoruz, bundan sonra bunlar olmasın.” Ama öyle olmadı, siz kendi sorumluluklarınızın da olduğunu… İşte, söyledim biraz önce, kanal yapımından denetimlerine, var olan sorunların giderilmesine yani derelerdeki temizliği Kütahya’dan başlayan nehirde kim yapacak? Bunu en son arıtmada çözemezsiniz, bunun mantığı yok.

ORHAN YEGİN (Ankara) - 5 Eylül… Toplantıya katılmadı Belediye Başkanınız.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Bırakın arkadaşlar, ben sözümü bitireyim; bakın, böyle olmaz, bu şekilde… Biraz önce de… Arkadaşlar, bu şekilde, gayriciddi…

AYSU BANKOĞLU (Bartın) - İşine gelince çağırıyorsun…

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Ya, bir dakika Sayın Yegin, yeri geldi…

İNAN AKGÜN ALP (Kars) - Belediye başkanlarını toplantıya çağırmadınız.

BAŞKAN MEHMET MUŞ - Değerli arkadaşlar, konuşmanız gelince söylersiniz, Sayın Türeli’ye bırakın. Değerli arkadaşlar, lütfen… Bakın, güzel bir tartışma yapıyoruz.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Yani sizin bunu niye yaptığınızı anlamadım. Ben dinliyorum, hep konuşacağız, dinleyeceğiz, belki Sayın Kırkpınar bir şey diyecek.

ORHAN YEGİN (Ankara) - Tamam.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Yani İzmir'i konuşuyoruz, Türkiye'yi konuşuyoruz burada; bunlar önemli konularımız yani hepimizce bu işin belli bir ciddiyetle çözülmesi gerekiyor ve bu işler böyle hamasi nutuklarla, kavgayla çözülmez. O anlamda, dediğim gibi, yani bu şekilde gelmiş olsaydınız biz de derdik ki "Ne güzel, Çevre Bakanlığı olarak o konuda siz de üzerinize düşeni yapıyorsunuz, yerel yönetim de yapsın." ama öyle olmadı ve orada yani bu şey üzerinden kurmanızı açıkçası çok yadırgadım, son derece gayriciddi buldum yani bürokraside yetişmiş bir kişi olarak da onu söylemek istiyorum. Yani konuşulacak çok fazla şey var ama ne yazık ki dediğim gibi yani iş bu İzmir'in, İzmir Körfezi’nin temizliğine girdi.

İzmir -şunu da söyleyeyim- ciddi anlamda göç alan bir kent ama aynı zamanda körfez etrafında olduğu için İzmir'in sorunları da büyük; kolay bir iş değil, ulaştırmada da ciddi problemleri var. Bakın, daha önce söylediğim gibi, İzmir'in metrosunu İzmir Büyükşehir kendi imkânlarıyla yaptı, hâlbuki o dönemde İstanbul ve Ankara metrosunu Ulaştırma Bakanlığı üstlendi. Birtakım projeler bulunuyor, yurt dışından krediler bulunuyor, krediler onaylanmıyor. Şimdi, benim de bildiğim kadarıyla gene İzmir Büyükşehir Belediyesinin hem bu kanalla ilgili, sirkülasyonu için hem de onun dışındaki projeler için bir dış kredisi var ama o dış kredinin hâlâ onaylanmadığını görüyoruz. Var, daha yeni aldığımız bilgiler bunlar, onayladınız mı? Ne zaman onayladınız?

ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANI MURAT KURUM - İller Bankasında bütün krediler onaylanmıştır…

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Yapmayın, 5,5 milyar ve 9 milyarlık kredi var. Hayır yani konuştuk, biraz önce de şeyle konuştuk, bunlar… Bakın, yapmanız gereken, dediğim gibi, var olan sorunları çözmek; İzmir’in ulaştırma alanında, bütün alanlarda ciddi sorunu var. "İzmir üvey evlat mı?" derken onu söyledim çünkü sonuçta her siyasi partinin ve oy verenlerin birlikte yaşadığı bir kent ve İzmir'i Ege’yle beraber, hinterlandıyla beraber değerlendirdiğiniz zaman önemli. İzmir, 19'uncu yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda ihracatta 1 numara, ithalatta İstanbul'dan sonra 2’nci; ilk demir yolları oraya yapılıyor, bu kadar önemli bir kent. Bu kentin hâlâ Ankara'yla ne bir hızlı tren bağlantısı var ne bir otoban bağlantısı var. Bakın, ciddi problemler var.

(Mikrofon otomatik cihaz tarafından kapatıldı)

BAŞKAN MEHMET MUŞ - Sayın Türeli, açıyorum.

Buyurun lütfen.

RAHMİ AŞKIN TÜRELİ (İzmir) - Yani bu anlamda söylüyoruz, bunları da gelen bütün bakanlara da ileteceğiz. Bu yüzden, bu körfez kirlilik sorunu da önemli, bunun bir an önce çözülmesi gerekiyor. Kimseyi suçlamayın, ben Bakanlık olarak sizin üzerinize düşeni yapmanız gerektiğini düşünüyorum.

Teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum.

BAŞKAN MEHMET MUŞ - Teşekkür ediyorum.