1-Seçimler

1.1 Kamu Başdenetçisi'nin Seçim Süreci

Kamu Başdenetçisi'nin görev süresinin bitmesinden doksan gün önce; bu görevin herhangi bir sebeple sona ermesi hâlinde sona erme tarihinden itibaren on beş gün içinde durum, Kamu Denetçiliği Kurumu tarafından TBMM Başkanlığına bildirilir. Yapılan bildirimin ardından TBMM Başkanlığınca adaylık koşulları ve başvuru süresini gösterir ilan, Resmi Gazete'de, TRT Ana Haber bültenlerinde ve TBMM internet sayfasında yayınlanır.

6328 sayılı Kanunun 10'uncu maddesinde yazılan nitelikleri taşıyanlardan Başdenetçi aday adayı olmak isteyenler ilan edilen başvuru süresi içinde TBMM Başkanlığına yazılı olarak başvuruda bulunurlar.

TBMM Başkanlığı Kamu Başdenetçisi seçimi için yapılan aday adaylığı başvurularını, başvuru evrakı ile birlikte Komisyona gönderir. İlanda belirtilen; son başvuru tarihinden sonra yapılan başvurular ile posta yoluyla yapılan başvurulardan son başvuru tarihinden sonra Başkanlığa ulaşan başvurular işleme konulmayarak Meclis Başkanlığınca iade edilir.

Komisyon, başvuru süresinin bittiği tarihten itibaren on beş gün içinde TBMM Genel Kuruluna sunulmak üzere üç adayı belirleme işlemlerine başlar ve çalışmalarını bu süre içerisinde tamamlar.

Toplantı gündemi ile birlikte aday adaylarının tanıtım kartı ve özgeçmişleri Komisyon üyelerine dağıtılır. Bu toplantıda;

1) Adayların başvuru dosyaları üzerinden yapılan inceleme yeterli görülerek doğrudan seçime geçilebilir.

2) Adaylar toplantıya çağrılarak Komisyon tarafından adaylarla yapılacak mülakat sonrasında seçime geçilebilir.

3) Komisyon tarafından yapılacak birkaç değerlendirme toplantısının ardından seçime geçilebilir.

Komisyon, Kamu Başdenetçisi aday adaylarını dinlemeye karar verir ise aday adaylarını dinlemek üzere davet eder. Son toplantıda aday adayları içinden Genel Kurula sunulmak üzere üç Kamu Başdenetçisi adayı için seçim yapılır.

Seçim, İçtüzüğün “Seçimlerde Usul” başlıklı 150'nci maddesi uyarınca yapılır. Uygulamada, Karma Komisyon tarafından Genel Kurula bildirilecek 3 Başdenetçi adayının belirlenmesinde, 6328 sayılı Kanunun Başdenetçi'nin Genel Kuruldaki seçimine ilişkin öngörülen usulün uygulanması önerisi oya sunulmak suretiyle uygulanmaktadır. Bu kapsamda Başdenetçi 6328 sayılı Kanunun 11'inci maddesinin dördüncü fıkrası uyarınca gizli ve beşinci fıkrası uyarınca oylamalarda öngörülen çoğunluğun sağlanması suretiyle yapılmaktadır. Uygulamaya göre sayım ve döküm işlemi ad çekmek suretiyle tespit edilecek üç üyeli bir tasnif komisyonu tarafından yerine getirilir. Her milletvekiline oy pusulaları ve zarflar dağıtılır. Ardından adları okunan milletvekilleri, tercih ettikleri adayların adlarını yazdıkları/işaretledikleri pusulayı oy kutusuna atar. Pusulada tercihe ilişkin işaretlemenin dışında gizli oylamayı ihlal eden bir işaret, imza, isim ya da seçilecek aday sayısından fazla tercih bulunması durumunda,  oy pusulası geçersiz sayılır.

Tasnif Komisyonu oyları sayıp tasnif işlemini tamamladıktan sonra sonucu Komisyon Başkanlığına bir tutanak ile bildirir. Komisyon Başkanlığı seçim sonuçlarını bir raporla TBMM Başkanlığına bildirir. Söz konusu Komisyon raporu, sıra sayısı olarak bastırılır ve milletvekillerine dağıtılır.

Kamu Başdenetçisi seçimi Genel Kurul Gündeminin “Seçim” kısmında yer almaktadır. Genel Kurul, bildirim tarihinden itibaren on beş gün içinde, Kamu Başdenetçisi seçimlerine başlar. Bu seçimde her adayın isminin yer aldığı 3 ayrı oy pusulası düzenlenebileceği gibi üç adayın birlikte yer aldığı liste şeklinde birleşik oy pusulası da hazırlanabilir. Her aday için ayrı pusula bulunması durumunda bir adayın pusulası zarfın içine konulmak ve kutuya atılmak suretiyle oy kullanılır. Liste şeklindeki birleşik oy pusulasında ise listedeki bir adayın yanındaki kutucuk işaretlenmek ve pusula zarfa konulup kutuya atılmak suretiyle oy kullanılır. Uygulamada birleşik oy pusulası tercih edilmektedir.

Kamu Başdenetçisi, Genel Kurulun üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile gizli oyla seçilir. Birinci oylamada bu çoğunluk sağlanamadığı takdirde, ikinci oylamaya geçilir. İkinci oylamada da üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu aranır. Bu oylamada üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu sağlanamadığı takdirde üçüncü oylamaya geçilir ve üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyunu alan aday seçilmiş sayılır. Üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır. Dördüncü oylamada karar yeter sayısı olmak şartıyla en fazla oy alan aday seçilmiş olur.

Genel Kurulda yapılan oylama ile seçilen Kamu Başdenetçisi 6328 sayılı Kanunun 13'üncü maddesi uyarınca görevine başlarken Genel Kurulda andiçmek üzere TBMM Başkanlığınca bir yazıyla davet edilir. Kamu Başdenetçisi, Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 13'üncü maddesinde belirtilen şekilde Genel Kurulda yemin eder ve görevine başlar.

Kamu Başdenetçiliğine seçilerek andiçen eden aday Kamu Denetçiliği Kurumuna Meclis Başkanlığınca bildirilir. Kamu Başdenetçisi'nin 6328 sayılı Kanunun 10'uncu maddesinde sayılan nitelikleri taşımadığının sonradan anlaşılması veya bu nitelikleri seçildikten sonra kaybetmesi hâlinde, durumun Komisyon tarafından tespit edilmesini takiben Kamu Başdenetçisi'nin görevinin sona ermesine Genel Kurul tarafından karar verilir. Belirtilen kapsamda bir durumun varlığına ilişkin Komisyon kararını içeren rapor, Genel Kurulda Başkanlığın Genel Kurula Sunuşları kısmında görüşmesiz genel usulde oylanır.

Seçilmeye engel bir suçtan dolayı kesin hüküm giyen veya kısıtlanan Kamu Başdenetçisi hakkındaki kesinleşmiş mahkeme kararının Genel Kurulun bilgisine sunulmasıyla Başdenetçi sıfatı sona erer.

Seçimler, Kurumun TBMM Başkanlığına başvuruda bulunduğu tarihten itibaren en geç doksan gün içinde sonuçlandırılır. Seçime ilişkin süreler, TBMM'nin tatilde olması veya araverme sırasında işlemez.

Kamu Başdenetçisi'nin görev süresi dört yıldır.

Kamu Başdenetçisi seçim sonucu bir TBMM kararı şeklinde Resmî Gazete'de yayımlanmaktadır.

1.2 Kamu Denetçilerinin Seçim Süreci

Kamu denetçilerinden birinin görev süresinin bitmesinden doksan gün önce, bu görevlerin herhangi bir sebeple sona ermesi hâlinde sona erme tarihinden itibaren on beş gün içinde durum, Kurum tarafından TBMM Başkanlığına bildirilir

Yapılan bildirimin ardından TBMM Başkanlığınca adaylık koşulları ve başvuru süresi ilan edilir İlan metni aynı tarihte TRT ana haber bülteninde de yayınlanması sağlanır.

Kamu denetçisi olmak isteyenler TBMM Başkanlığına bir dilekçe ve ilgili evrakla birlikte başvuruda bulunur 

TBMM Başkanlığı Kamu Denetçiliği için başvuruda bulunanları Komisyona bildirir. İlanda belirtilen; son başvuru tarihinden sonra yapılan başvurular ile posta yoluyla yapılan başvurulardan son başvuru tarihinden sonra Başkanlığa ulaşan başvurular işleme konulmayarak iade edilir.

Toplantı için gündem hazırlanır ve gündemle birlikte aday adaylarının tanıtım kartı ve özgeçmişleri Komisyon üyelerine dağıtılır.

Komisyon başvuru süresinin bitiminde toplanarak başvuruda bulunan aday adayları arasından seçilecek denetçi sayısının üç katı kadar adayı belirlemek üzere bir alt komisyon kurar. Alt Komisyon tüm siyasi parti gruplarının temsiline imkân verecek şekilde oluşturulur.

Komisyon tarafından oluşturulan Alt Komisyon, başvuruda bulunan aday adayları arasından seçilecek denetçi sayısının 3 katı kadar adayı, başvuru süresinin bittiği tarihten itibaren 15 gün içinde belirler ve Karma Komisyona sunar. Alt Komisyon belirlenen yer ve tarihte ilk toplantısını gerçekleştirir ve başkanını seçer.

Anayasa'da, İçtüzükte ve 6328 sayılı Kanunda Alt Komisyonun gerçekleştireceği seçimin usulüne ilişkin özel bir hüküm bulunmadığından aday seçimi, İçtüzüğün “Seçimlerde Usul” başlıklı 150'nci maddesine kıyasen ve gizli yapılır. Uygulamada bu maddeye göre sayım ve döküm işlemi için ad çekmek suretiyle üç üyeli bir tasnif komisyonu oluşturulur. Karma Komisyon Genel Kurulunda, kamu denetçilerinin seçimine ilişkin Kanunda öngörülen kurallar uygun görülürse alt komisyonda da uygulanabilir. Ancak uygulamada bu güne kadar yapılan seçimlerde, alt komisyon üye tamsayısının salt çoğunluğu veya toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğunu sağlamak şartı aranmıştır. Seçimin gizli yapılmasını teminen toplantı salonunda gerekli hazırlıklar yapılır. Her milletvekiline mühürlü birleşik oy pusulası ve zarflar dağıtılır. Ardından adları okunan milletvekilleri tercih ettikleri adayların adlarını işaretledikleri oy pusulasını oy kutusuna atar. Seçilecek denetçilerin sayısından fazla işaretlenmiş oy pusulası geçersiz sayılır. Belirlenecek aday sayısı kadar aday yeterli oyu alarak seçilene kadar oylama tekrarlanır. Seçilen adaylar bir sonraki oylama listesinden ve sayısından çıkarılır ve seçilecek kalan aday sayısı kadar oy kullanılarak seçim aynı şekilde tekrar edilir.

Yapılan seçimde seçilecek denetçi sayısının üç katı kadar aday seçim tutanağı ve oy pusulası ekli olarak bir raporla Komisyon Başkanlığına sunulur.

Alt Komisyon tarafından, süresi içinde sunulan aday seçim tutanağının bildirilmesinden sonraki 15 gün içinde Komisyon denetçi seçimlerini yapar. Komisyon, kamu denetçilerinin seçimini gerçekleştirmek üzere toplanır. Oylamaya geçmeden önce tasnif komisyonu oluşturulur. Kamu denetçileri, Komisyon üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile seçilir. Birinci oylamada bu çoğunluk sağlanamadığı takdirde ikinci oylamaya geçilir. İkinci oylamada da üye tamsayısının üçte iki çoğunluğunun oyu aranır. Bu oylamada üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu sağlanamadığı takdirde üçüncü oylamaya geçilir ve üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyunu alan aday seçilmiş olur. Üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu sağlanamadığı takdirde en çok oy alan adaylardan, seçilecek aday sayısının iki katı kadar aday ile seçime gidilir. Dördüncü oylamada karar yeter sayısı olmak şartıyla en fazla oy alan aday seçilmiş olur.

Bir veya birden fazla denetçi seçiminde tüm adayların isminin yer aldığı liste şeklinde birleşik oy pusulası düzenlenir. Adayların adlarının karşısındaki özel yer işaretlenmek suretiyle oy kullanılır. Seçilecek denetçilerin sayısından fazla oy verilen/işaretlenen oy pusulaları geçersiz sayılır. Oy pusulasında gizliliği ihlal eden bir yazım olması durumunda oy pusulası geçersiz sayılır.

Komisyon Başkanlığı seçim sonuçlarını bir raporla TBMM Başkanlığına bildirir. Ayrıca seçim sonuçları Dilekçe Komisyonunun resmî internet sitesinde yayınlanır.

Kamu denetçileri, 6328 sayılı Kanunda belirtildiği şekilde Komisyonda andiçerek görevlerine başlarlar. Kamu denetçiliğine seçilerek andiçen aday hâlen bir kamu kurumunda çalışmakta ise seçim sonucu ilgili kuruma Komisyon Başkanlığınca bildirilir. Kamu denetçilerinin 6328 sayılı Kanunun 10'uncu maddesinde sayılan nitelikleri taşımadıklarının sonradan anlaşılması veya bu nitelikleri seçildikten sonra kaybetmeleri hâlinde, durumun Komisyon tarafından tespit edilmesini takiben denetçilerin görevinin sona ermesine Komisyon tarafından karar verilir.

Seçilmeye engel bir suçtan dolayı kesin hüküm giyen veya kısıtlanan denetçi hakkındaki kesinleşmiş mahkeme kararının Komisyonun bilgisine sunulmasıyla denetçi sıfatı sona erer.

Kamu denetçilerinin görev süresi dört yıldır.

2. Kamu Denetçiliği Kurumu Yıllık Raporunu Görüşme Usulü

Kamu Denetçiliği Kurumu, her takvim yılı sonunda faaliyet ve önerilerini kapsayan bir rapor hazırlayarak Komisyona sunar. Komisyon, bu raporu iki ay içinde görüşüp kendi kanaat ve görüşlerini de içerecek şekilde özetleyerek hazırladığı raporu Genel Kurula sunulmak üzere TBMM Başkanlığına gönderir. Ara verme ve tatil döneminde ise bu süre durur.

Anayasa'da, İçtüzükte ve ilgili Kanunda Komisyonda yıllık raporun görüşülme usulüne ilişkin özel bir hüküm bulunmadığından Komisyon, genel hükümlere ve Meclis teamüllerine göre çalışmalarını yürütür. 

Komisyonda Kamu Denetçiliği Kurumunun yıllık raporunu görüşmek üzere gündem hazırlanır Komisyon belirlenen tarih ve yerde ilk toplantısını gerçekleştirir. Bu toplantıda;

1-) Raporun görüşmelerine başlanır ve Kamu Denetçiliği Kurumunu temsilen Kamu Başdenetçisi Komisyon toplantısında hazır bulunarak Komisyon üyelerine, Yıllık Faaliyet Raporu ile ilgili olarak sunum yapar. Komisyona yapılan sunumun ardından Raporun görüşmelerine geçilir.

2-) Komisyon söz konusu çalışmayı öncelikle bir alt komisyon marifetiyle de gerçekleştirebilir. Bu kapsamda teamül halini almış uygulamada;

aa) Yıllık raporu ayrıntılı bir şekilde incelemek, denetçileri dinlemek, Kamu Denetçiliği Kurumu kararlarını ilgili kurum ve kuruluşlar ile birlikte değerlendirmek ve gerekli görülen diğer işleri yapmak üzere alt komisyon kurulması önerge ile talep edilmekte ve Komisyonun kararı ile alt komisyon kurulmaktadır. Alt Komisyon tüm siyasi parti gruplarının temsiline imkân verecek şekilde oluşturulur. Alt Komisyon;

bb) Hazırlanan Alt Komisyon Raporu; sırasıyla “Karma Komisyon Çalışmaları”, “Kamu Denetçiliği Kurumu Yıllık Raporu”, “Komisyon Toplantıları” ve “Karma Komisyonun Görüş ve Önerileri” olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Rapordaki “Kamu Denetçiliği Kurumu Yıllık Raporu” bölümü ise “Genel Bilgi” ve “Rapor Özeti” olmak üzere iki alt bölümden oluşur. Kanun gereğince Komisyon Raporuna eklenecek “Kamu Denetçiliği Kurumu Yıllık Raporunun” özeti; Dilekçe Komisyonu ve İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu uzmanlarınca işbölümü yapılması suretiyle hazırlanmaktadır. Karma Alt Komisyon yaptığı araştırma ve incelemeler sonucu üyelerinin görüş ve önerileri doğrultusunda düzenlemiş olduğu Raporunu, Karma Komisyona sunar.

Komisyon, Alt Komisyon raporunu görüşüp karara bağlar ve nihai raporunu Genel Kurulda görüşülmek üzere TBMM Başkanlığına sunar.

Komisyonun Yıllık Rapor Hakkındaki Raporu TBMM Başkanlığınca sıra sayısı olarak bastırılır ve milletvekillerine dağıtılır. Sıra sayısı alan Rapor, Genel Kurul gündeminin “Kanun Tasarı ve Teklifleri ile Komisyondan Gelen Diğer İşler” kısmında yer alır. 6328 sayılı Kanun'da ve İçtüzük'te söz konusu Karma Komisyon raporlarının görüşülmesine ilişkin özel bir düzenleme yer almamaktadır. Bu nedenle, Kamu Denetçiliği Kurumu Yıllık Raporu Hakkında Dilekçe Komisyonu ile İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon Raporu üzerindeki görüşmeler İçtüzüğün 72 nci maddesi uyarınca yürütülmektedir.

Komisyonun raporu Genel Kurulda ivedilikle görüşülür.